با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس ارشد تاریخ دانشگاه آزاد داراب

3 کارشناس ارشد دانشگاه شیراز

4 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نیاز به سلامتی به صورت اجتناب‌ناپذیری وابسته به بهداشت فردی و عمومی و محیط زندگی انسان‌ها است و بهداشت از مهم‌ترین دغدغه‌های بشر به شمار می‌آید. یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی در ایران که بهداشت عمومی را نیز به خطر می‌انداخت، حمل اجساد به عتبات عالیات و مشهدالرضا و اماکن و قبور زیارتی امامزادگان بود که سبب شیوع بیماری‌های همه‌گیر می‌شد. البته تأسیس مراکز علمی و حفظ صحه، بلاخص دارالفنون و حضور مراکز قرنطینه مرزی ایران و عثمانی و بنادر جنوب ایران و انگلیس، مراکز طب جدید و پیشگیری در اواخر دوره قاجار، تاحدی نگرش مردم را اصلاح نمود. در این پژوهش به بررسی وضعیت سنت انتقال مردگان به اماکن مقدس و پیامدهای آن در تحولات اجتماعی پزشکی و بهداشت فردی و عمومی در دوره قاجار می‌پردازیم..

کلیدواژه‌ها

آصف‌الدوله، میرزا عبدالوهاب‌خان (1377). اسناد میرزا عبدالوهاب‌خان آصفالدوله، (گزیده اسناد گیلان- تجارت). به کوشش دکتر عبدالحسین نوایی و نیلوفر کسری. تهران: بنیاد مستضعفان و جانبازان.
الگود، سیریل (1352). تاریخ پزشکی ایران. ترجمه محسن جاویدان. تهران: اقبال.
ــــــــــــــ (1356). تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه باهر فرقانی. تهران: امیرکبیر.
بارنر، ستوان الکس (1366). سفرنامه. ترجمه حسن سلطانی‌فر. مشهد: آستان قدس رضوی.
بل، گرترود (1363). تصویرهایی از ایران. ترجمه بزرگمهر ریاحی. تهران: خوارزمی.
روایت امید اشوهیشتان (متعلق به سده چهارم هجری)، تدوین و آوانویسی و ترجمه از متن پهلوی: دکتر نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز. 1376. 
پولاک، یاکوب ادوارد (1368). سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان». ترجمه کیکاووس جهانداری. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
تاج‌السلطنه (1371). خاطرات تاج‌السلطنه. به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی). چاپ سوم. تهران: نشر تاریخ ایران.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن (1367). فارسنامه ناصری. به تصحیح و تحشیه دکتر منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
دوگوبینو، کنت (بی‌تا). سه سال در ایران. ترجمه ذبیح‌الله منصوری. تهران: بی‌نا.
دهقان‌نژاد، مرتضی. کثیری، مسعود (1389). «مروری بر تاریخچۀ مشکلات ایجاد قرنطینه در ایران در دورۀ‌ ناصرالدین شاه». پژوهش‌های‌ تاریخی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه اصفهان. دورۀ جدید. سال دوم. ش 4 (پیاپی 8). زمستان.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1390). «قرنطینه‌های ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی». مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی. دوره 4. شماره 6. آذرماه.
رایت، دنیس (1357). انگلیسیان در ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشار. تهران: انتشارات دنیا.
شاردن (1374). سفرنامه. ترجمه اقبال یغمایی. تهران: توس.
شایسته‌فر، مهناز (1387). «بقاع متبرکه». کتاب ماه هنر. ش 117. خرداد.
شیل، مری (1368). خاطرات لیدی شیل. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: نشر نو.
فخار تهرانی، فرهاد (1366). حمامها در معماری ایران (دوره اسلامی). به کوشش محمدیوسف کیانی. تهران: جهاد سازندگی.
فووریه (1388). سه سال در دربار ایران (خاطرات دکتر فووریه پزشک ویژه ناصرالدین شاه قاجار). ترجمه عباس اقبال آشتیانی. به کوشش همایون شهیدی. تهران: نوین.
کارلا، سرنا (1363). مردم و دیدنی‌های ایران. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
کاووسی عراقی، محمدحسن (1381). فهرست اسناد مکمل قاجار (جلدهای 15-23). تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
گزارشهای اوضاع سیاسی اجتماعی ولایات عصر ناصری (1307ق). به کوشش محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی. تهران: سازمان اسناد ملی ایران. 1372.
گزارشهای نظمیه از محلات تهران، راپورت وقایع مختلفه محلات دارالخلافه. به کوشش انسیه شیخ رضایی و شهلا آذری. تهران: سازمان اسناد ملی ایران. 1377.
لایارد، سراوستن هنری (1367). سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران. ترجمه مهراب امیری. تهران: وحید.
لمبتون، آ. ک. س (1375). ایران عصر قاجار. ترجمه سیمین فصیحی. تهران: جاودان خرد.
ناطق، هما (1356). «تأثیر اجتماعی و اقتصادی وبا در دوره قاجار». نگین، ش 148. شهریور.
نجم‏آبادى، محمود (1371). تاریخ طب در ایران. تهران: دانشگاه تهران.
وقایع اتفاقیه «گزارشهای خفیهنویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران از سال 1291-1322ق». به کوشش سعیدی سیرجانی. تهران: نوین. (1362). 
Floor, Willem (2004). Public Health In Qajar Iran. Washington: Mage Publishers.