با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

این مقاله با اشاره­ای گذرا به پیشینه تاریخی شهر قم به چگونگی پیدایش شیعه و گسترش آن در این منطقه جغرافیایی ایران می­پردازد و درصدد یافتن پاسخی برای این سؤال است که چرا قم پس از پذیرش اسلام به عنوان یک شهر شیعی مطرح شد و مذهب تشیع را  در حالی پذیرفت که سایر نقاط ایران هنوز در تردید پذیرش اسلام یا باقی ماندن بر آیین آبا و اجدادی خود بودند. عوامل تأثیر­گذار بر پذیرش تشیع و گسترش آن در قم کدام­اند؟
نتایج بررسی­های انجام شده در این تحقیق، با استناد به منابع تاریخی و روایی، نشانگر آن است که مردم قم از همان ابتدای ورود اسلام تفکر شیعی، آن­ هم شیعه امامیه را برگزیدند و بر حفظ و گسترش آن اهتمام ورزیدند و هرچند اشعریون در گسترش و توسعه شیعه در این منطقه نقش به­سزایی داشتند ولی عامل اصلی نفوذ شیعه در این منطقه مرهون آن دسته از اعرابی است که  به نوعی از صحابه پیامبر(ص) محسوب شده و از طرفداران حضرت علی (ع) بوده­اند.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن حوقل، ابوالقاسم النصیبی (بی­تا). صورةالارض. بی­تا. بیروت: دار الصادر.
ابن فقیه، ابوبکر احمد بن ابراهیم همدانی (1349). مختصرالبلدان. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن­حزم، ابو­محمد (بی تا). الفصل فی الملل و الاهواء و النحل. بیروت: دارالجیل.
ابن­اعثم، ابو­محمد (1372). الفتوح. ترجمۀ محمد بن احمد مستوفی هروی، تهران.
احمد­بن­سهل البلخى (1371). المسالک والممالک. ترجمه سعید خاکرند، تهران: انتشارات میراث ملل .
اصفهانی، حمزه (بی­تا).  تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء بیروت.
اسماعیل­بن­علی، ابوالفداء (721ق). تقویم البلدان. پاریس: دار الطباعة السلطانیه.
اعتماد­السلطنه، محمد­خان (1363). تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید. تهران: انتشارات امیر کبیر.
 بلاذری، احمد­بن یحیی (1956). فتوح البلدان. مصر: دار­المعارف.
تنوخى، محسن­بن­علی (1392ق). نشوار المحاضره و اخبار المذاکره. تحقیق عبود الشالجی المحامی. بیروت.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1375ق). یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر. دمشق.
جعفریان، رسول (1375ق). تاریخ تشیع در ایران. قم: انصاریان.
خوانسارى، محمد باقر (بی­تا). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات. قم.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دوانى، علی (1378). مفاخراسلام. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
دینوری، احمد­بن­داود (1960). اخبار الطوال. قاهره: دار الثقافه و الارشاد القوی.
رازى، عبدالجلیل (1358). کتاب­النقض. تهران: شوشترى.
سیفی قمی، مرتضی (1361). سیرى کوتاه در جغرافیاى تاریخى تفرش وآشتیان. تهران.
شوشترى، قاضى نور­اللّه (1377). مجالس المؤمنین. تهران.
طبری، محمد بن جریر (1357).  تاریخ الامم و الملوک. قاهره: مطبعه الاستقامه.
 طوسى، ابوجعفر محمد بن­حسن (1411ق). الغیبه. تحقیق عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
 
فقیهی، علی اصغر (1378). تاریخ مذهبی قم. قم: زایر.
فیروز­آبادی، محمّد بنِ یعقوبِ (1412ق). قاموس اللغه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قاضی نعمان مغربی، نعمان بن محمد (1312ق). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الاطهار. تحقیق سید­رضا حسینی جلالی. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
قزوینى، زکریا (1371). آثارالبلاد و اخبارالبلاد. ترجمۀ محمد بن­عبدالرحمن، تصحیح سید محمد شاه مرادی ، تهران.
قمى، شیخ عباس سفینه البحار (۱۳۴۴ ق). قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت.
قمى، شیخ عباس (1389ق). الکنى و الالقاب. نجف اشرف.
قمی، حسن بن­محمد (1361). تاریخ قدیم قم. تصحیح جلال الدین تهرانی. تهران: انتشارات توس.
کابلی ، میر­عابدین (1378).  بررسی‌های باستان شناسی قمرود. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
گریشمن، رومند (1372). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ معین.
مامقانى، عبدالله (1350ق). تنقیح المقال فی علم الرجال. نجف.
متز، آدام (1364). تمدن اسلام در قرن چهارم. ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار بیروت: مؤسسه الوفاء.
مستوفى، حمدالله (1362).  نزهة القلوب. تهران: دنیای کتاب
مقدسى، احسن التقاسیم (1361). ترجمۀ علی­نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
منصوری، مهدی (1350). حیات الست. قم: کتاب­فروشی صحفی.
مهدی­پور، علی­اکبر (1374). کریمه اهل بیت علیهم السلام. قم: نشر حاذق.
ناصر الشریعه، محمد حسین (1350). تاریخ قم. مقدمه و تعلیق علی دوانی. قم: دارالفکر.
نجاشى، ابوالعلاس احمد­بن­علی (1407ق). رجال نجاشى، قم: جامعه مدرسین.
یاقوت حموی، شهاب­الدین ابی­عبدالله (1990). معجم البلدان . بیروت: دار صادر.
 یعقوبی، احمد­بن­ابی­یعقوب (بی­تا). تاریخ یعقوبی. بیروت: دار الصادر.
ناشناس (1419). حدود العالم من المشرق الی المغرب. به کوشش یوسف الهادی. قاهره: دارالشفایه.