با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران.

10.30473/lhst.2025.71883.2929

چکیده

یکی از خاندان‌های مهم جیرفت، خاندان مهنی است که در برهه‌ای از تاریخ این منطقه - در دورۀ صفویه- نقش مهمی ایفا کرده ‌است. این خاندان در دورۀ یاد شده در منطقۀ اسفندقه نشو و نما یافته و بر این منطقه و بخش‌های دیگری از جیرفت، از جمله ساردویه، نیز تسلط داشته و ادارۀ این بخش‌ها برعهدۀ آن‌ها بوده است. نوادگان این خاندان با نام خانوادگی ابوسعیدی‌مهنی تا اواخر دوران پهلوی همچنان از مالکان و خوانین بزرگ بخش اسفندقه به شمار می‌رفتند. یکی از معدود بناهای کهنِ سالم و سرپای موجود در شهرستان جیرفت و البته مهم‌ترین آن‌ها، نامور به گورخانۀ میرحیدر، به این خاندان تعلق دارد. این سازه، که در روستای دولت‌آباد، مرکز بخش اسفندقۀ شهرستان جیرفت قرار دارد، به یکی از افراد خانوادۀ یاد شده به نام میرحیدر منتسب است. عموما این بنا را آرامگاه، متعلق به اواخر دورۀ صفویه و از آن میرحیدر دانسته‌اند. در این بنا 15 گور متعلق به دوره‌های زمانی مختلف (از دوران صفویه تا زمان معاصر) وجود دارد که جملگی به خاندان مهنی تعلق دارند. پژوهش پیش رو، که به روش تاریخی کار شده، دو نتیجه درپی داشته است: یکم) بازسازی بخشی از تاریخ این خاندان در دورۀ صفویه - از اوایل سدۀ یازدهم تا اوایل سدۀ دوازدهم هجری - و دوم) طرح این احتمال که گورخانۀ امیرحیدر اسفندقه نه آن‌چنان‌که تصور می‌شود در اواخر دورۀ صفویه بلکه در میانه‌های این دوره ساخته شده ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابن‌خردادبه. (1371). مسالک و ممالک. ترجمۀ سعید خاکرند. تهران: انتشارات میراث ملل.
احمدیوسفی‌سرحدی، مصیب. منتظرظهوری، مجید. (1402). تاملی بر منظر فرهنگی دشت جیرفت در دورة اسلامی متاخر(صفویه)؛ با اتکا به مستندات باستان‌شناسی مقبره سالاررضا. پژوهشنامۀ تمدّن ایرانی. سال پنجم، شمارة یک. صص 195-174.
آغاجری، هاشم. الهیاری، حسن. (1394). جایگاه سادات در منصب کلانتری در دورۀ صفویه. جامعه‌شناسی تاریخی. دورۀ 7. شمارۀ 1. صص 57-37.
امینی، ساره، (2016)، معرفی مقبرۀ میرحیدر اسفندقه در شهرستان جیرفت و شناسایی تزیینات رنگی داخلی با استفاده از روش دستگاهی
SEM، International Conference on researches in Science and Engineering 28 July 2016, Istanbul University, Turkey.
باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم. (1369). مقدمه. در: تذکرۀ صفویۀ کرمان. میرمحمدسعید مشیزی. مقدمه و تصحیح و تحشیه محمدابراهیم باستانی‌پاریزی. تهران: نشر علم.
برسم، معصومه. فاریابی، یوسف. (1398). بررسی معماری و آرایه‌‌های تزیینی گورخانۀ میرحیدر در اسفندقۀ جیرفت کرمان، ایران. اثر. شمارۀ 84. صص 35-18.
خبیصی. محمدابراهیم. (1386). سـلجوقیان و غـز در کرمـان، تـصحیح و مقدمه باستانی‌‌پاریزی. تهران: نشر علم. چاپ اول.
خوشرو، فاطمه. (1387). آثار تاریخی کرمان. کرمان: انتشارات ودیعت.
شهسواری، میثم. (1398). تأملی در مفهوم جغرافیایی ایالت و شهر جیرفت در دوران اسلامی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا. سال بیست و نهم، شمارۀ 42. صص 100-79.
شهسواری، میثم. دوماری، محمد. (1390). گزارش مقدماتی بررسی باستان‌‌شناسی سرشاخه‌‌های هلیل‌‌رود، منطقۀ قدرودخانه. پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس. سال سوم و چهارم، شماره ششم و هفتم. صص
دانشی، علی. (1390). گزارش بررسی و شناسایی باستان‌‌شناسی ساردویه (فصل دوم). اداره‌‌کل میراث‌‌فرهنگی استان کرمان، منتشر نشده.
صفا، عزیزالله. (1390). تاریخ جیرفت و کهنوج. کرمان: انتشارات مرکز کرمان‌‌شناسی.
صحت‌منش، رضا. (1399). نگرش منابع قرون نخستین اسلامی به قوم کوچ (قفص). مجلۀ پژوهش‌‌های تاریخی ایران و اسلام. شمارۀ 26، صص 162-141.
عبدالله‌‌گروسی، عباس. (1374). راه‌‌های کاروانرو ایالت کرمان، در: مجموعه مقالات دومین سمینار دهۀ کرمان‌‌شناسی، کرمان: انتشارات مرکز کرمانشناسی.
علیدادی‌سلیمانی، نادر. (1385). گزارش بررسی اسفندقه. اداره‌‌کل میراث‌‌فرهنگی استان کرمان. منتشر نشده.
فرهنگ آبادی‌‌های استان کرمان. (1382). ج 5 شهرستان جیرفت. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
کرمانی. ملامحمدمومن. (1384). صحیفه‌‌الارشاد. تصحیح و تحشیه و مقدمه باستانی پاریزی. تهران: نشر علم.
ملاجلال‌‌الدین محمد منجم. (1386). تاریخ عباسی یا روزنامۀ ملاجلال. به کوشش سیف‌‌الله وحیدنیا. تهران: انتشارات وحید.
مشیزی. میرمحمدسعید. (1369). تذکرۀ صفویۀ کرمان. مقدمه و تصحیح و تحشیه محمدابراهیم باستانی‌‌پاریزی. تهران: نشر علم.
منشی‌ کرمانی. ناصرالدین. (1362). سمط العلی للحضره العلیـا. بـه تـصحیح و اهتمـام عبـاس اقبـال آشتیانی. تهران: انتشارات اساطیر. چاپ دوم
موسوی‌‌حاجی، سیدرسول. شهسواری، میثم. (1392). شهر قدیم جیرفت: توضیحی برای چرایی و روند متروک شدن آن با نگاهی به شهر امروزی جیرفت. پژوهشنامۀ خراسان بزرگ. سال چهارم، شماۀ 11. صص 65-77.
وزیری، احمد علی‌خان. (1385). جغرافیای کرمان. تصحیح باستانی ‌‌پاریزی. تهران: انتشارات ابن‌‌سینا.
وزیری، احمدعلی‌خان (1352). تاریخ کرمان. تاریخ کرمان. به کوشش دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات ابن‌‌سینا.