نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
2 دانشجو دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه الزهرا_ تهران
3 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
از جمله موضوعات مهم مرتبط با تاریخ محلی ایران، روابط فرهنگی و مذهبی برخی شهرها و مناطق ایران با مسلمانان و شیعیان ممالک همسایه مانند شبه‌قاره‌ی هند است. با توجه به نفوذ فرهنگی ایران در هند و حضور شیعیان و صوفیان و سادات علاقه‌مند به امام رضا (ع) در این سرزمین، در دوره‌ی قاجاریه همانند عهد صفویه، شاهد سفر شماری از زوار هندی به مشهد هستیم. زوار هندی که از گروه‌های مختلف اجتماعی مانند سادات و صوفیان بودند و بعضاً در ضمن این سفر طولانی و ایام اقامت در مشهد با مشکلاتی مواجه بودند، از راهکار مرسوم عریضه‌نویسی به متولیان آستان قدس برای بیان وضعیت خود و طرح مشکلات خویش و نیز مرتفع ساختن آن‌ها بهره می‌بردند. این عریضه‌ها که در مرکز اسناد آستان قدس نگهداری می‌شود، بازتاب‌دهنده‌ی وضعیت این زوار هندی و حاوی اطلاعات ارزنده درباره‌ی مشکلات آنان و نیز چگونگی تعامل متولیان آستان قدس با زوار هندی و نحوه‌ی حمایت از آن‌ها است. این پژوهش که با روش تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مندرجات اسناد آستان قدس رضوی انجام گرفته، درصدد پاسخ به این سؤالات است که زوار هندی که در دوره‌ی قاجاریه به مشهد سفر می‌کردند، با چه مشکلاتی روبرو بودند و برای کاستن از این گرفتاری‌ها، عمدتاً به چه راهکاری متوسل می‌شدند؟ همچنین، نحوه‌ی تعامل و اقدامات حمایتی متولیان آستان قدس رضوی با این زوار چگونه بوده است؟ یافته‌های پژوهش گویای آن است که زوار هندی که از مناطق مختلف شبه‌قاره‌ی هند راهی مشهد می‌شدند، با مشکلات مختلفی چون بیماری، سرقت اموال و ناتوانی تأمین معاش مواجه بودند. آنان با بهره‌گیری از فضای زیارتی این شهر و رویه‌ی دیرینه و مرسوم حمایت آستان قدس از زوار، برای چاره‌جویی مشکلات خویش به عریضه‌نویسی به متولیان آستان قدس روی می‌آوردند. به‌دلیل قدمت رویه‌ی عریضه‌نویسی زوار گرفتار و اختصاص منابع مالی و موقوفات قابل‌توجه برای حمایت از آنان، متولیان و صاحب‌منصبان آستان قدس بعد از بررسی عریضه‌های زوار هندی، اقدامات مختلف حمایتی اعم از کمک نقدی و غیرنقدی برای آن‌ها در نظر می‌گرفتند و در بررسی وضعیت و مشکلات آنان و تعیین نوع و میزان حمایت، گاه به‌واسطه‌ی تأثیرپذیری از پایگاه اجتماعی زوار و نحوه‌ی بیان مشکلات در عریضه‌ها، عنایت بیشتری به برخی زوار خاصه سادات داشتند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)