ارزیابی و تبیین جایگاه مراغه در تاریخ تمدن اسلامی تا قرن هشتم هجری

فضلی, زینب

doi:10.30473/lhst.2023.64549.2753

منابع

ابن‌العبرى، غریغوریوس الملطى(1992)، تاریخ مختصر الدول، تحقیق انطون صالحانى‌الیسوعى، بیروت: دارالشرق.

ابن‌الفقیه‏، ابوعبدالله احمد بن‌محمدالهمذانی(1416/1996)، البلدان‏، تحقیق یوسف الهادى، بیروت: عالم‌الکتب.

ابن‌الفوطی، ابوالفضل عبدالرزاق(1416ه‍.)، مجمع‌الآداب فی‌مجمع‌الألقاب، تحقیق محمد کاظم، مؤسسة ‌الطباعة ‌و النشر وزارة الثقفافة و الإرشاد الإسلامی.

ابن‌شاطر الکتبی، محمد[بی تا]، فوات الوفیات و الذیل علیها، تحقیق الدکتور احسان عباس، بیروت: دارصادر.

ابن‌شاکر الکتبی، محمد (1974)، فوات الوفیات و الذیل ‌علیها، تحقیق أحسان‌ عباس، بیروت: دارصادر.

اصفهانیان، داوود(1365)، «رسالة موسیقی خواجه نصیرالدین‌طوسی»، فرهنگ ایران‌زمین، شماره 26، 245-252.

اعتضادالسلطنه، علیقلی‌میرزا (2053)، رصدخانه‌ مراغه، تهران: انتشارات دانشگاه‌ تهران.

اقبال آشتیانی، عباس (1380)، تاریخ مغول و اوایل ایام تیموری، تهران: نشر نامک.

انس‌خان (1336)، «نقش طوسی در وقایه، تنظیم و تعمم ریاضیات و نجوم»، در یادنامه خواجه ‌نصیرالدین‌ طوسی، 85-76، تهران: دانشگاه‌ تهران.

الآقسرایی، کریم الدین‌محمد (1362ش)، مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار، به‌اهتمام عثمان توران، تهران: اساطیر.

بارتُلد، ویلهلم (1377)، جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه ‌همایون ‌صنعتی‌زاده، تهران: موقوفات دکتر افشار یزدی.

بروین، فرانس(1376)، ابزار و آلات رصدخانه‌ مراغه، ترجمه، تألیف و تحقیق سرفراز غزنی، تهران: سازمان‌ میراث ‌فرهنگی ‌کشور.

البلاذرى‏،‌ أبوالحسن ‌أحمد (1988م)‏، فتوح البلدان‏،‌ بیروت: دار مکتبة الهلال‏‏.

بناکتی، ابوسلیمان‌ داود (1348)، تاریخ بناکتی: روضة اولی ‌الألباب فی‌ معرفة التواریخ و الانساب، به‌ کوشش جعفر شعار، تهران: سلسله‌ انتشارات ‌انجمن آثار ملی.

بیگ‌پور، یوسف (1395 الف)، رصدخانه مراغه و دستاوردهای آن در آیینۀ مستشرقین، تهران: انتشارات سمیر.

ـــــــــــــــــ (1395 ب)، خواجه نصیرالدین طوسی و میراث معنوی رصدخانه مراغه، تهران، منشور سمیر.

بیانی، شیرین (1367)، دین و دولت در ایران عهد مغول، ج1، تهران: نشر دانشگاهی.

پورجوادی، نصرالله(1380)، «معرفی مجموعه آثار موجود در مجموعه فلسفی مراغه»، مجموعه فلسفی مراغه، تهران، نشر دانشگاهی.

جعفریان، رسول (1388)، «مراغه؛ کانون تمدنی عصر ایلخانی»، پژوهش‌های علوم تاریخی، شماره 2، 40-69.

جواد، مصطفی (1336)، «اهتمام نصیرالدین طوسی بزبان و ادب پارسی»، یادنامه خواجه ‌نصیرالدین‌ طوسی، 86-115، تهران: دانشگاه‌تهران.

جوینی، علاءالدین عطامک(1356هجری/1937مسیحی)، تاریخ جهانگشای، به ‌سعی و اهتمام و تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی، لیدن: مطبعه ‌بریل.

خواجه منجم وابکنوی (کتابت در 848ه‍)، شمس‌الدین محمد بن علی، زیج محقق سلطانی علی اصول الرصد لزیج الایلخانی، نسخه شماره 78838 (11477).

خواندمیر غیاث‌الدین بن ‌همام الدین ‌الحسینی (1333)، تاریخ حبیب السّیر فی اخبار افراد بشر، تهران: کتابخانه خیّام.

رامی، شرف‌الدین (1325)، أنیس العشاق، بتصحیح و اهتمام عباس اقبال، طهران: [بی‌نا].

رجب، جمیل (1394)، «مقدمه» در التذکرة فی ‌علم ‌الهیئة، ترجمه حسن امینی، تهران: میراث مکتوب.

رشیدالدین‌ فضل‌الله همدانی (2536)، وقفنامه ربع رشیدی، چاپ ‌حروفی از روی نسخه اصل، به ‌کوشش مجتبی مینوی و ایرج ‌افشار با همکاری عبدالعلی کارنگ، ، تهران: سلسلۀ انتشارات انجمن آثار ملی.

ـــــــــــــــــــــــــــ (1358/1940)، تاریخ مبارک غازانی، به سعی و اهتمام و تصحیح کارل یان، هرتفورد: مطبعة شتفی ‌اوستین.

ـــــــــــــــــــــــــــ (1338)، جامع التواریخ، به کوشش دکتر بهمن کریمی، تهران: شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکاء.

سارتن، جرج (1383)، مقدمه ‌بر تاریخ ‌علم (جلد دوم، بخش ‌دوم) علم و اندیشۀ علمی در قرن‌ سیزدهم، ترجمه غلامحسین ‌صدری ‌افشاری، تهران: انتشارات ‌علمی و فرهنگی.

سپهروند، مجید (1381)، تاریخ مراغه، تبریز: انتشارات ‌احرار.

شاردن، ژان (1338)، سیاحتنامۀ شاردن تاریخ علوم ایرانیان، قسمت اول (جلد پنجم)، ترجمه‌ محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.

صاییلی، آیدین (1336)، «خواجه ‌نصیرالدین ‌طوسی و رصدخانۀ مراغه»، یادنامه ‌خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی، 57-75، تهران: دانشگاه‌ تهران.

صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، ج3، تهران: انتشارات فردوس.

ــــــــــــــــ (1335)، «تحریرات خواجه نصیرالدین طوسی»، مجله دانشکده ‌ادبیات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 12 11-20.

الصفدی، صلاح‌الدین خلیل بن ‌أیبک (1420ه‍/2000.)، الوافی بالوفیات، تحقیق أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفى، بیروت: دار إحیاء التراث.

طوسی، خواجه نصیرالدین [بی‌تا]، [زیج ایلخانی]، کتابخانه ملی‌فرانسه، بخش نسخ فارسی، شماره 163.

ـــــــــــــــــــــــــ(1394)، التذکرة فی ‌علم ‌الهیئة، تصحیح و تحقیق جمیل‌ رجب، ترجمه مقدمه حسن امینی، تهران: میراث مکتوب.

ــــــــــــــــــــــــ(1425ه‍/2004م)، بقاء النفس بعد فناء الجسد، شرح العلامة الکبیر و المصلح التحریر الشیخ أبی‌عبدالله الزنجانی، [القاهرة]: المکتبة الأزهریة للتراث.

العرضی‌الدمشقی(1970 )، مؤیّدالدین، رسالة فی کیفیة الأرصاد، در: Tekeli, Sevim, “Al-Urdi'nin 'Risalet-ün Fi Keyfiyet-il-Ersad' Adli Makalesi”, Araştirma 7, 99-169 .

العش، یوسف (1372)، کتابخانه‌های عمومی‌ و نیمه‌عمومی عربی در قرون‌ وسطی، ترجمۀ اسدالله‌ علوی، مشهد: آستان قدس‌ رضوی.

العمری، شهاب‌الدین(1423ق)، مسالک ‌الابصار فی‌ ممالک ‌‌الامصار، تحقیق مجموعة من العلماء، ابوظبى‏: المجمع الثقافى‏‏.

قاسملو، فرید(1383)، «نگاهی یه زندگی محی‌الدین مغربی به‌ بهانۀ معرفی زیج ادوار الانوار»، آینه ‌میراث، شماره24، 29-39.

همو(1396)، «زیج»، در دانشنامه‌ جهان اسلام، ج22، 28-34، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.

القاشانی، ابوالقاسم عبدالله(1348)، تاریخ اولجایتو، به‌ اهتمام مهین همبلی، تهران: بنگاه ‌ترجمه و نشر کتاب.

قربانی، ابوالقاسم (1375)، زندگی‌نامه ریاضیدانان دورۀ اسلامی، تهران: مرکز نشر‌ دانشگاهی.

کارنگ، عبدالعلی(1350)، ابنیه‌ و آثار تاریخی‌ مراغه، تبریز: اداره‌ کل آموزش و پرورش آذربایجان ‌شرقی.

کراچکوفسکی، ایگناتی ‌یولیانوویچ(1384)، تاریخ‌ نوشته‌های‌ جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه‌ ابوالقاسم‌ پاینده، تهران: انتشارات ‌علمی و فرهنگی.

کسائی، نورالله(1383)، فرهنگ نهادهای آموزشی ایران، تهران، انتشارت دانشگاه‌ تهران.

کندی، ا. اس.( 1381)، «علوم دقیقه در ایران عهد سلجوقی و مغول»، تاریخ ایران‌ کمبریج، ج5، ترجمه حسن ‌انوشه، تهران: امیرکبیر.

کندی، ادوارد استوارت(1374)، پژوهشی در زیج‌های دورۀ اسلامی، پژوهشی‌در زیج‌های دوره اسلامی، ترجمه محمد باقری، تهران: انتشارات علمی ‌و فرهنگی.

گیاهی ‌یزدی، حمیدرضا و رضوانی، پویان(1394)، «رصدخانه مراغه»، در دانشنامه‌ جهان ‌اسلام، ج20، 49-52، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.

لسترنج، گی(1377)، جغرافیای ‌تاریخی‌ سرزمین‌های اسلامی، ترجمه محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.

مدرس رضوی، محمدتقی(1354)، احوال و آثار نصیرالدین‌ طوسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

مدرس، میرزامحمد(1374)، ریحانة الادب، تهران، انتشارات‌خیام.

مدرسی زنجانی، محمد(1335)، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین ‌طوسی، تهران: دانشگاه تهران.

مرتضوی،‌ منوچهر(1370)، مسایل‌ عصر ایلخانان، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.

مروارید، یونس(1360)، مراغه، تهران: آرین‌ چاپ.

مستوفی قزوینی، حمدالله(1362ش)، نزهة القلوب، به‌اهتمام و تصحیح گای لسترنج، تهران: ارمغان.

مشکور، محمدجواد(1349)، نظری به تاریخ آذربایجان، تهران: سسله‌ انتشارات انجمن آثار ملی.

معصومی ‌همدانی، حسین(1391)، «استاد بشر»، در استاد بشر: پژوهش‌هایی در زندگی، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین‌ طوسی، گزینش و ویرایش حسین‌ معصومی ‌همدانی و محمدجواد انواری، تهران: میراث مکتوب.

میرخواند، محمد بن برهان‌الدین خاوندشاه(1339)، تاریخ روضة‌الصفا، تهران: خیام.

نخجوانی، حسین(1322)، «تأسیس‌ رصدخانه‌ها در زمان قدیم و شرح رصد مراغه»، مجله دانشکده ‌ادبیات و علوم ‌انسانی دانشگاه‌ تبریز، شماره27، 209-215.

نصر، سیدحسین(1366)، علم در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: سروش.

ـــــــــــــــ(1384)، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

‌ورجاوند، پرویز(1384)، کاوش رصدخانه ‌مراغه و نگاهی به‌ پیشینه ستاره‌شناسی در ایران، تهران: امیرکبیر.

وصاف الحضرة، عبدالله بن فضل الله استرآبادی(1338)، تجزیة الامصار و تزجیة العصار( تاریخ وصّاف)، به اهتمام محمدمهدی اصفهانی، بمبئی.

ویلبر، دونالد(1365)، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبدالله فریاد، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

یاقوت‌الحموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله(1995)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.

References

Berry, Arthur (1899), Short History of Astronomy, New York, Charles Scribner’s Sons.

Blake, Stephen P. (2016), Astronomy and Astrology in Islamic World, Edinburg University Press.

Carey, Moya (2009), “The Gold and Silver Lining: Shams Al-Dīn Muḥammad B. Mu'Ayyad Al-'Urḍī's Inlaid Celestial Globe (C. AD 1288) from the Ilkhanid Observatory at Marāgha”, Iran, vol. 47, pp. 97-108.

Gingerich, Owen (1986), “Islamic Astronomy.” Scientific American 254, no. 4,74–83.

King, D. A. (2002), and Samso, J., “Zīdj”, in Encyclopaedia of Islam, Second Edition, vol. xi, pp. 496-508, Leiden: Brill.

“Marāgha”, Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (2008), Helaine Selin (editor), New York, Springer.

Minorsky, V. (1991), “Marāg̲h̲a”, in Encyclopaedia of Islam, Second Edition, vol. vi, pp. 498-503, Leiden: Brill.

Mozaffari, S. Mohammad (2018), “Astronomical Observations at the Maragha Observatory in the 1260s-1270s.” Archive for History of Exact Sciences, vol. 72, no. 6, Springer, pp. 591–641: http://www.jstor.org/stable/45211963.

North, John (2008), Cosmos: An Illustrated History of Astronomy and Cosmology, Chicago-London, The University of Chicago Press.

Oestmann, Gunther (1997), “Measuring and Dating the Arabic Celestial Globe at Dresden”, Scientific Instruments and Museums: Proceedings of the XXth International Congress of History of Science (Liège, 20-26 July) Vol. XVI, pp. 291-298

Prazniak, Roxann (2018), “Marāgha Observatory: A Star in the Constellation of Eurasian Scientific Translation”, Knowledge in Translation: Global Patterns of Scientific Exchange, 1000-1800 CE, ed. Patrick Manning and Abigail Owen, Pittsburgh Press, University of Pittsburgh.

Ragep, F. J. (1993), Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī’s Memoir on Astronomy (al-Tadhkira fī cilm al-hay’a), Volume I, New York, springer Science and Business Media, LLC.

Ragep, F.J. (2000), “The Persian Context of the Tusi Couple,”, in Nasir al-Din al-Tusi: Philosophe et Savant du XIIIe Siècle ,Tehran: Institut français de recherche en Iran.

Roberts, Victor (1966), “The Planetary Theory of Ibn al-Shatir”, Isis, vol. 57, No. 2, pp. 208-219.

Saliba, George and Kennedy, E. k. (1991), “The spherical case of the Ṭūsī Couple”, Arabic Sciences and Philosophy, vol. 1, issue 2, 258-291.

Saliba, George (1991), “The Astronomical Tradition of Maragha: A Historical Survey and Prospects for Future Research”, Arabic Sciences and Philosophy, vol. I, pp. 67-99.

Idem (1987), “The Rôle of Maragha in the Development of Islamic Astronomy: A scientific revolution before the renaissance. Rev synth 108, 361–373.

Idem (1986), “The Determination of New Planetary Parameters at the Maragha Observatory”, Centaurus, vol. 29, 249-271.

Idem (1983), “An Observational Notebook of a Thirteenth-Century Astronomer.” Isis 74, no. 3: 388–401.

Samso (1991), “Marṣad”, in Encyclopaedia of Islam, Second Edition, vol. vi, pp. 599-602, Leiden: Brill.

Sayili, Aydin (1960), The observatory in Islam, Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Van Lit, L. W. C. (2012), “Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī’s Version of The Measurement of the Circle of Archimedes from his Revision of the Middle Books”, Tarikh_e Elm, 10, pp. 1-42.