نوع مقاله : pajoheshi
نویسنده
استادیار تاریخ، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
10.30473/lhst.2023.61115.2659
چکیده
امیر مسعود به‌عنوان یکی از حاکمان تأثیرگذار سربداری پس از قدرت‌گیری توانست قلمرو سربداران را به خارج از ناحیه بیهق بگستراند، اما در آخرین سال حکومتش با شکست سنگین در لشکرکشی به مازندران، جان خود و بسیاری از نیروهای نظامی‌اش را از دست داد و بر اثر آن ضربۀ جبران ناپذیری به سربداران وارد شد.
با توجه به اهمیت نبرد مازندران این مقاله درصدد است با تکیه بر منابع تاریخی نزدیک به رویداد، پژوهش‌های مرتبط و رسالۀ هنر جنگ و به کارگیری روش توصیفی_تحلیلی و کاربست دیدگاه‌های رزمی سون تزو به تحلیل عوامل ناکامی امیر مسعود در این لشکرکشی بپردازد.
یافته‌های این پژوهش بیانگر این است که شکست امیر مسعود در نبرد مازندران به شیوۀ کردار هر دو طرف نبرد مرتبط است؛ امیر مسعود بدون توجه به وضعیت ناهمگون سپاهیان خود پس از شکست زاوه، آن‌ها را درگیر یک نبرد فرسایشی کرد و بدون به کار گرفتن تاکتیک‌های سودمند آشکارا به عمق خاک مازندران رفت، حاکمان و مردمان آنجا او را دشمن مشترک دانسته علیه او متحد شدند و با یک استراتژی کارآمد موجبات غافلگیری و نابودی او و نیروهایش را فراهم آوردند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آژن‍د، یعقوب (1363). قیام شیعی سربداران. تهران: گ‍س‍ت‍ره.
آملى، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
آهنچی، آذر (1384). «بررسی عوامل مؤثر در نخستین مرحله از جنبش سربداران خراسان تا تشکیل دولت». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال پنجاه و ششم. شماره 4. 117-138.
ابن اثیر، عزالدین علی(بی‌تا). الکامل فی التاریخ. ترجمه عباس خلیلی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله (1417 ق). رحلة ابن‌بطوطة. محقق عبد‌الهادى تازى. ریاض: اکادیمیه المملکه المغربیه.
اس‍م‍ی‍ت، جان (1361). خ‍روج و ع‍روج سربداران. ترجمه یعقوب آژن‍د. تهران: دانشگاه تهران.
امین، سید‌علی‌نقی. (۱۳۵۷). «اوضاع سیاسی سبزوار بعد از اسلام». وحید. شماره240، 241. ص 89-96.
الهیاری، فریدون؛ نورائی، مرتضی؛ رسولی، علی (1389). «حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری و مسئله مشروعیت». پژوهش‌های تاریخی. شماره 6. ص1-24.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1365). یعقوب لیث. تهران: نشر چکامه.
بحرانی‌پور، علی؛ فاضلی، عبدالله؛ کاظمی، سجاد؛ لجم‌اورک مرادی، علی (1397). «تحلیل جنبش سربداران برپایه نظریه کنش جمعی چارلز تیلی». تاریخ و تمدن اسلامی. شماره 28، ص89-120.
پرویز، عباس (1348). «سربداران». بررسی‌های تاریخی. سال چهارم. شماره 5 و 6. ص 101-118.
پرهیزکاری، سید روح‌الله (1392). «نقش دولت شیعی سربداران خراسان در گسترش تشیع و تمدن اسلامی». تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. سال چهارم. شماره 13. ص 31-50.
پ‍طروش‍ف‍س‍ک‍ی، ای‍ل‍ی‍ا پ‍اول‍ووی‍چ (1351). نهضت سربداران خراسان. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام.
تزو، سون (1364). هنر جنگ. ترجمه حسن حبیبی. تهران: انتشارات قلم.
حافظ ابرو، عبدالله ابن لطف‌الله (1380). زبدة التواریخ. به تصحیح سید کمال حاج سید جوادى. ج ۱. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
خلعتبری، اللهیار (1365). «آیا عبدالرزاق آغازگر قیام سربداران است؟». شناخت. شماره 2. ص80-94.
خواند میر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (۱۳۸۰). تاریخ حبیب‌السیر. ج 3 تهران: خیام.
رابینو، یاسنت لویى (1383). مازندران و استرآباد. ترجمه غلامعلى وحید مازندرانى. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
روزبهانی، محمدرضا (1397). تحول مبانی مشروعیت دولت سربداران با تأکید بر نقش تشیع و تصوف»، تاریخ اسلام، شماره 75، ص 217-244.
رویمر، هانس روبرت (1380). ایران در راه عصر جدید. ترجمه آذر آهنچی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زمچى اسفزارى، معین‌الدین محمد (۱۳۳۸). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. مصحح سید محمدکاظم امام. ج 2. تهران: دانشگاه تهران.
سعیدی، مدرس (1393). «بحران مشروعیت در حکومت سربداران (736 تا 783ق/1336 تا 1381م)». پژوهش‌های تاریخی. شماره 22. ص 125-142.
سمرقندی، دولتشاه (1337). تذکرةالشعرا. به تصحیح محمدعباسی. تهران: بارانی.
سمرقندى، عبدالرزاق (۱۳۸۳). مطلع سعدین و مجمع بحرین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
شرفی، محبوبه؛ حاج عینی، معصومه (1392). «بررسی و تحلیل تاریخ‌نگاری حافظ ابرو». مسکویه. شماره 25. ص123-148.
شوشتری، نورالله بن شرف‌الدین (1377). مجالس المؤمنین. به تصحیح احمد عبدمنافی. تهران: اسلامیه.
طبری، محمد جریر (1352). تاریخ طبری. ج 15. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عباسی، جواد؛ راضی، زهره (1393). «مشروعیت ایرانی در حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری». پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران. شماره 4. ص 84-98.
غفارى کاشانى، قاضى احمد بن محمد (1414ق). تاریخ نگارستان. مصحح مرتضى مدرس گیلانى. تهران: کتاب‌فروشی حافظ.
فرای، ریچارد (1363). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
قائمی، جمشید (1387، 1388). «نگاهی به تاریخ سیاسی-نظامی شهرتمیشه (از ورود اسلام تا هجوم مغولان)». مسکویه. شماره 10. ص173-190.
کرمی‌پور، حمید (1397). «بررسی تحول آیین پهلوانی و عیاری در ایران با تأکید بر خراسان قرن هفتم و هشتم هجری قمری». تحقیقات تاریخ اجتماعی. سال هشتم. شماره 2. ص187-206.
گیلانى، ملا شیخعلى (1352). تاریخ مازندران. به تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ل‍س‍ت‍رن‍ج، گ‍ای. (۱۳۶۴). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرعشى، سید ظهیرالدین بن سید نصیرالدین (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به تصحیح محمدحسین تسبیحى. تهران: مؤسسه مطبوعاتى شرق.
موسوی، سیدجلال (1397). «نهضت سربداران و فقدان روایت حماسی از آن». ادبیات پایداری. شماره 19. ص332-353.
میرخواند، محمدبن‌خاوندشاه بن محمود (1380). تاریخ روضةالصفا فی سیرة‌الانبیاء والملوک و الخلفا. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
نبئی، ابوالفضل (1375). اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
نوروزی، جمشید (1383). «دریافت‌هایی از یک مکاتبه تاریخی». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شماره 81 و 82 و 83. ص 168-171.
یلفانی، رامین؛ حاجی‌تبار، مجید (1395). «بررسی سیاست‌های مذهبی سربداران (783-737 ق) با تکیه‌بر مسکوکات». مطالعات تاریخ فرهنگی. سال هشتم. شماره 27. ص 105-131.
آژن‍د، یعقوب (1363). قیام شیعی سربداران. تهران: گ‍س‍ت‍ره.
آملى، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
آهنچی، آذر (1384). «بررسی عوامل مؤثر در نخستین مرحله از جنبش سربداران خراسان تا تشکیل دولت». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال پنجاه و ششم. شماره 4. 117-138.
ابن اثیر، عزالدین علی(بی‌تا). الکامل فی التاریخ. ترجمه عباس خلیلی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله (1417 ق). رحلة ابن‌بطوطة. محقق عبد‌الهادى تازى. ریاض: اکادیمیه المملکه المغربیه.
اس‍م‍ی‍ت، جان (1361). خ‍روج و ع‍روج سربداران. ترجمه یعقوب آژن‍د. تهران: دانشگاه تهران.
امین، سید‌علی‌نقی. (۱۳۵۷). «اوضاع سیاسی سبزوار بعد از اسلام». وحید. شماره240، 241. ص 89-96.
الهیاری، فریدون؛ نورائی، مرتضی؛ رسولی، علی (1389). «حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری و مسئله مشروعیت». پژوهش‌های تاریخی. شماره 6. ص1-24.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1365). یعقوب لیث. تهران: نشر چکامه.
بحرانی‌پور، علی؛ فاضلی، عبدالله؛ کاظمی، سجاد؛ لجم‌اورک مرادی، علی (1397). «تحلیل جنبش سربداران برپایه نظریه کنش جمعی چارلز تیلی». تاریخ و تمدن اسلامی. شماره 28، ص89-120.
پرویز، عباس (1348). «سربداران». بررسی‌های تاریخی. سال چهارم. شماره 5 و 6. ص 101-118.
پرهیزکاری، سید روح‌الله (1392). «نقش دولت شیعی سربداران خراسان در گسترش تشیع و تمدن اسلامی». تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. سال چهارم. شماره 13. ص 31-50.
پ‍طروش‍ف‍س‍ک‍ی، ای‍ل‍ی‍ا پ‍اول‍ووی‍چ (1351). نهضت سربداران خراسان. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام.
تزو، سون (1364). هنر جنگ. ترجمه حسن حبیبی. تهران: انتشارات قلم.
حافظ ابرو، عبدالله ابن لطف‌الله (1380). زبدة التواریخ. به تصحیح سید کمال حاج سید جوادى. ج ۱. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
خلعتبری، اللهیار (1365). «آیا عبدالرزاق آغازگر قیام سربداران است؟». شناخت. شماره 2. ص80-94.
خواند میر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (۱۳۸۰). تاریخ حبیب‌السیر. ج 3 تهران: خیام.
رابینو، یاسنت لویى (1383). مازندران و استرآباد. ترجمه غلامعلى وحید مازندرانى. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
روزبهانی، محمدرضا (1397). تحول مبانی مشروعیت دولت سربداران با تأکید بر نقش تشیع و تصوف»، تاریخ اسلام، شماره 75، ص 217-244.
رویمر، هانس روبرت (1380). ایران در راه عصر جدید. ترجمه آذر آهنچی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زمچى اسفزارى، معین‌الدین محمد (۱۳۳۸). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. مصحح سید محمدکاظم امام. ج 2. تهران: دانشگاه تهران.
سعیدی، مدرس (1393). «بحران مشروعیت در حکومت سربداران (736 تا 783ق/1336 تا 1381م)». پژوهش‌های تاریخی. شماره 22. ص 125-142.
سمرقندی، دولتشاه (1337). تذکرةالشعرا. به تصحیح محمدعباسی. تهران: بارانی.
سمرقندى، عبدالرزاق (۱۳۸۳). مطلع سعدین و مجمع بحرین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
شرفی، محبوبه؛ حاج عینی، معصومه (1392). «بررسی و تحلیل تاریخ‌نگاری حافظ ابرو». مسکویه. شماره 25. ص123-148.
شوشتری، نورالله بن شرف‌الدین (1377). مجالس المؤمنین. به تصحیح احمد عبدمنافی. تهران: اسلامیه.
طبری، محمد جریر (1352). تاریخ طبری. ج 15. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عباسی، جواد؛ راضی، زهره (1393). «مشروعیت ایرانی در حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری». پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران. شماره 4. ص 84-98.
غفارى کاشانى، قاضى احمد بن محمد (1414ق). تاریخ نگارستان. مصحح مرتضى مدرس گیلانى. تهران: کتاب‌فروشی حافظ.
فرای، ریچارد (1363). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
قائمی، جمشید (1387، 1388). «نگاهی به تاریخ سیاسی-نظامی شهرتمیشه (از ورود اسلام تا هجوم مغولان)». مسکویه. شماره 10. ص173-190.
کرمی‌پور، حمید (1397). «بررسی تحول آیین پهلوانی و عیاری در ایران با تأکید بر خراسان قرن هفتم و هشتم هجری قمری». تحقیقات تاریخ اجتماعی. سال هشتم. شماره 2. ص187-206.
گیلانى، ملا شیخعلى (1352). تاریخ مازندران. به تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ل‍س‍ت‍رن‍ج، گ‍ای. (۱۳۶۴). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرعشى، سید ظهیرالدین بن سید نصیرالدین (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به تصحیح محمدحسین تسبیحى. تهران: مؤسسه مطبوعاتى شرق.
موسوی، سیدجلال (1397). «نهضت سربداران و فقدان روایت حماسی از آن». ادبیات پایداری. شماره 19. ص332-353.
میرخواند، محمدبن‌خاوندشاه بن محمود (1380). تاریخ روضةالصفا فی سیرة‌الانبیاء والملوک و الخلفا. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
نبئی، ابوالفضل (1375). اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
نوروزی، جمشید (1383). «دریافت‌هایی از یک مکاتبه تاریخی». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شماره 81 و 82 و 83. ص 168-171.
یلفانی، رامین؛ حاجی‌تبار، مجید (1395). «بررسی سیاست‌های مذهبی سربداران (783-737 ق) با تکیه‌بر مسکوکات». مطالعات تاریخ فرهنگی. سال هشتم. شماره 27. ص 105-131.
آژن‍د، یعقوب (1363). قیام شیعی سربداران. تهران: گ‍س‍ت‍ره.
آملى، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
آهنچی، آذر (1384). «بررسی عوامل مؤثر در نخستین مرحله از جنبش سربداران خراسان تا تشکیل دولت». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال پنجاه و ششم. شماره 4. 117-138.
ابن اثیر، عزالدین علی(بی‌تا). الکامل فی التاریخ. ترجمه عباس خلیلی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله (1417 ق). رحلة ابن‌بطوطة. محقق عبد‌الهادى تازى. ریاض: اکادیمیه المملکه المغربیه.
اس‍م‍ی‍ت، جان (1361). خ‍روج و ع‍روج سربداران. ترجمه یعقوب آژن‍د. تهران: دانشگاه تهران.
امین، سید‌علی‌نقی. (۱۳۵۷). «اوضاع سیاسی سبزوار بعد از اسلام». وحید. شماره240، 241. ص 89-96.
الهیاری، فریدون؛ نورائی، مرتضی؛ رسولی، علی (1389). «حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری و مسئله مشروعیت». پژوهش‌های تاریخی. شماره 6. ص1-24.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1365). یعقوب لیث. تهران: نشر چکامه.
بحرانی‌پور، علی؛ فاضلی، عبدالله؛ کاظمی، سجاد؛ لجم‌اورک مرادی، علی (1397). «تحلیل جنبش سربداران برپایه نظریه کنش جمعی چارلز تیلی». تاریخ و تمدن اسلامی. شماره 28، ص89-120.
پرویز، عباس (1348). «سربداران». بررسی‌های تاریخی. سال چهارم. شماره 5 و 6. ص 101-118.
پرهیزکاری، سید روح‌الله (1392). «نقش دولت شیعی سربداران خراسان در گسترش تشیع و تمدن اسلامی». تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. سال چهارم. شماره 13. ص 31-50.
پ‍طروش‍ف‍س‍ک‍ی، ای‍ل‍ی‍ا پ‍اول‍ووی‍چ (1351). نهضت سربداران خراسان. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام.
تزو، سون (1364). هنر جنگ. ترجمه حسن حبیبی. تهران: انتشارات قلم.
حافظ ابرو، عبدالله ابن لطف‌الله (1380). زبدة التواریخ. به تصحیح سید کمال حاج سید جوادى. ج ۱. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
خلعتبری، اللهیار (1365). «آیا عبدالرزاق آغازگر قیام سربداران است؟». شناخت. شماره 2. ص80-94.
خواند میر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (۱۳۸۰). تاریخ حبیب‌السیر. ج 3 تهران: خیام.
رابینو، یاسنت لویى (1383). مازندران و استرآباد. ترجمه غلامعلى وحید مازندرانى. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
روزبهانی، محمدرضا (1397). تحول مبانی مشروعیت دولت سربداران با تأکید بر نقش تشیع و تصوف»، تاریخ اسلام، شماره 75، ص 217-244.
رویمر، هانس روبرت (1380). ایران در راه عصر جدید. ترجمه آذر آهنچی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زمچى اسفزارى، معین‌الدین محمد (۱۳۳۸). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. مصحح سید محمدکاظم امام. ج 2. تهران: دانشگاه تهران.
سعیدی، مدرس (1393). «بحران مشروعیت در حکومت سربداران (736 تا 783ق/1336 تا 1381م)». پژوهش‌های تاریخی. شماره 22. ص 125-142.
سمرقندی، دولتشاه (1337). تذکرةالشعرا. به تصحیح محمدعباسی. تهران: بارانی.
سمرقندى، عبدالرزاق (۱۳۸۳). مطلع سعدین و مجمع بحرین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
شرفی، محبوبه؛ حاج عینی، معصومه (1392). «بررسی و تحلیل تاریخ‌نگاری حافظ ابرو». مسکویه. شماره 25. ص123-148.
شوشتری، نورالله بن شرف‌الدین (1377). مجالس المؤمنین. به تصحیح احمد عبدمنافی. تهران: اسلامیه.
طبری، محمد جریر (1352). تاریخ طبری. ج 15. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عباسی، جواد؛ راضی، زهره (1393). «مشروعیت ایرانی در حکومت‌های محلی ایران در قرن هشتم هجری». پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران. شماره 4. ص 84-98.
غفارى کاشانى، قاضى احمد بن محمد (1414ق). تاریخ نگارستان. مصحح مرتضى مدرس گیلانى. تهران: کتاب‌فروشی حافظ.
فرای، ریچارد (1363). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
قائمی، جمشید (1387، 1388). «نگاهی به تاریخ سیاسی-نظامی شهرتمیشه (از ورود اسلام تا هجوم مغولان)». مسکویه. شماره 10. ص173-190.
کرمی‌پور، حمید (1397). «بررسی تحول آیین پهلوانی و عیاری در ایران با تأکید بر خراسان قرن هفتم و هشتم هجری قمری». تحقیقات تاریخ اجتماعی. سال هشتم. شماره 2. ص187-206.
گیلانى، ملا شیخعلى (1352). تاریخ مازندران. به تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ل‍س‍ت‍رن‍ج، گ‍ای. (۱۳۶۴). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرعشى، سید ظهیرالدین بن سید نصیرالدین (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به تصحیح محمدحسین تسبیحى. تهران: مؤسسه مطبوعاتى شرق.
موسوی، سیدجلال (1397). «نهضت سربداران و فقدان روایت حماسی از آن». ادبیات پایداری. شماره 19. ص332-353.
میرخواند، محمدبن‌خاوندشاه بن محمود (1380). تاریخ روضةالصفا فی سیرة‌الانبیاء والملوک و الخلفا. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
نبئی، ابوالفضل (1375). اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
نوروزی، جمشید (1383). «دریافت‌هایی از یک مکاتبه تاریخی». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شماره 81 و 82 و 83. ص 168-171.
یلفانی، رامین؛ حاجی‌تبار، مجید (1395). «بررسی سیاست‌های مذهبی سربداران (783-737 ق) با تکیه‌بر مسکوکات». مطالعات تاریخ فرهنگی. سال هشتم. شماره 27. ص 105-131.
)