نویسندگان
استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
10.30473/lhst.2022.10141
چکیده
در عصر مشروطه شمار فراوانی انجمن در سراسر ایران و از جمله در شهرهای گیلان؛ مانند رشت، انزلی، لاهیجان و آستارا تشکیل شدند. شکل‌‌‌‌گیری انجمن‌‌‌‌ها؛ همانند دیگر نهادها و سازمان‌‌‌‌های مردمی، تلاش برای استقرار نظم جدید و اهمیت دادن به نقش و جایگاه مردم در عرصه سیاست و امور اجتماعی با هدف مشروطه‌خواهی و حاکمیت بخشیدن به قانون و آزادی بود. انجمن ملی انزلی در بندر کوچکی بر کنار سواحل دریای خزر تاسیس شد، شهری که در آشنایی ایرانیان با غرب سهیم بود. موقعیت خاص جغرافیایی بندرانزلی بر فعالیت و تحرک انجمن ملی انزلی هر چه بیشتر افزود. با وجود نقش‌‌‌‌های متعدد و مهمی که این انجمن ایفا نمود، اما تاکنون پژوهشی مستقل درباره آن صورت نگرفته است. بنابراین پژوهش حاضر با محور قرار دادن انجمن ملی انزلی درصدد پاسخ به این پرسش است که انجمن ملی انزلی چه کارکردهایی داشت؟ این انجمن کارکردهای مختلفی را در حوزه‌‌‌‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امور عام‌‌‌‌المنفعه به اجرا گذاشت. تبین و بررسی مسأله مزبور بر پایه داده‌‌‌‌های تاریخی که از خلال اوراق روزنامهها و کتب به روش کتابخانه‌‌‌‌ای فراهم آمد، با عنایت به رویکرد توصیفی ـ تحلیلی هدف پژوهش حاضر است.
یافته‌‌‌‌های تحقیق نشان می دهد، انجمن ملی انزلی با یاری و همراهی مردم و دیگر انجمن‌‌‌‌ها، نه تنها از مشروطه خواهی و نهادهای آن دفاع نمود بلکه با توجه به درخواست‌‌‌‌های مردمی ترتیب و ساماندهی امورات مختلف اجتماعی و اقتصادی را وجه همت خود قرار داد؛ و به توفیقاتی هم نائل شدند.
کلیدواژه‌ها
آبراهامیان، یرواند (1394). مردم در سیاست ایران. ترجمه بهرنگ رجبی. تهران: نشر چشمه.
آدمیت، فریدون (1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت آزادی. تهران: انتشارات سخن.
ــــــــــ (1388). فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران. تهران: نشر گستره.
آفاری، ژانت (1385). انقلاب مشروطه ایران. ترجمه رضا رضایی. چاپ سوم. تهران: نشر بیستون.
آقازاده، جعفر (1396). نزاع آزادیخواهی و استبداد در ایران: تحلیلی بر مبارزات مشروطه خواهان خوی با خوانین ماکو در انقلاب مشروطه. مطالعات تاریخ اسلام. سال نهم. شماره 32. صص 31-11.
ایوانف، م.س (1354). انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه کاظم انصاری. تهران: جیبی.
براون، ادوارد (1380). انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه مهری قزوینی. چاپ دوم. تهران: نشر کویر.
پناهی، عباس (1398). اسناد گیلان در دوره مشروطیت. چاپ اول. تهران: انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
ترابی فارسانی، سهیلا (1384). تجار، مشروطیت و دولت مدرن. چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
تقی زاده، سید حسن (1338). سه خطابه درباره مشروطیت ایران. تهران: انتشارات باشگاه مهرگان.
ـــــــ (1379). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. به کوشش عزیزالله علیزاده. چاپ اول.تهران: انتشارات فردوس.
حقدار، علی‌اصغر (1383). مجلس اول و نهادهای مشروطیت. چاپ اول. تهران: نشر مهرنامک.
خارابی، فاروق (1385). انجمنهای عصر مشروطه. تهران: انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
ــــــــ (1379). نقش انجمن‌‌‌‌ها در انقلاب مشروطیت. نامه علوم اجتماعی. شماره 16. صص 90ـ63.
دولت‌آبادی، یحیی (1371). حیات یحیی. جلد دوم. چاپ پنجم. تهران: ناشر عطار.
دو رساله و دو گزارش دربارۀ تالش شمالی (1390). به کوشش حسین احمدی. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
رابینو، ه.ل (1368). مشروطه گیلان. به کوشش محمد روشن. چاپ اول. رشت: انتشارات طاعتی.
شاکری، خسرو (1384). پیشینه‌‌‌‌های اقتصادی– اجتماعی جنبش مشروطه و انکشاف سوسیال دموکراسی. چاپ اول. تهران: نشر اختران.
ظهیر الدوله، علی‌خان (1367). خاطرات و اسناد ظهیرالدوله. به کوشش ایرج افشار. تهران: زرین.
عظیمی، ناصر (1396). تاریخ گیلان (از ورود شاه عباس اول به گیلان تا پایان انقلاب جنگل). چاپ نخست.رشت: فرهنگ ایلیا.
فخرایی، ابراهیم (1356). گیلان در جنبش مشروطیت. چاپ سوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
کسروی، احمد (1383). تاریخ مشروطه ایران. چاپ بیست‌وسوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کتاب آبی؛ گزارش های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران (1363). جلد 1 . به کوشش احمد بشیری. چاپ دوم. تهران: نشر نو.
کتاب نارنجی؛ گزارش‌های سیاسی وزارت امور خارجه روسیه تزاری درباره انقلاب مشروطه ایران (1367). جلد 1. ترجمه حسین قاسمیان. به کوشش و ویراستاری احمد بشیری. چاپ دوم. تهران: نشر نور.
مارتین، ونسا (1398). ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم. ترجمه محمدابراهیم فتاحی ولی لایی. تهران: نشر نی.
مجدالاسلام کرمانی، احمد (2536). تاریخ انحطاط مجلس. چاپ دوم. اصفهان: نشر دانشگاه اصفهان.
مستشارالدوله صادق (1361). خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق. به کوشش ایرج افشار. چاپ اول. تهران: انتشارات فردوسی.
ملک‌زاده، مهدی (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. جلد دوم. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1391). تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران. ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر نی.
هدایت، مهدی قلی‌خان (1358). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
یزدانی، سهراب (1392). اجتماعیون عامیون. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
ــــــــ (1397). مجاهدان مشروطه. چاپ سوم. تهران: نشر نی.
ــــــــ (1396). کودتاهای ایران. تهران: نشر ماهی.
یوسفدهی، هومن (1392). رجال مشروطه گیلان. چاپ اول. رشت: فرهنگ ایلیا.
ـــــــ (1387). انجمنهای گیلان در عصر مشروطه. رشت: فرهنگ ایلیا.
روزنامهها
روزنامه انجمن تبریز، 28 محرم 1325 :ش39؛ 20 صفر 1325: ش62؛ 22 صفر 1325: ش63؛ 12ربیعالثانی 1325 : ش86؛ 8 جمادیالاول 1325:ش102.
روزنامه انجمن ملی مقدس اصفهان، 21 ربیع‌الاول 1325: ش 18؛ 6 ربیعالثانی 1325: ش 20.
روزنامه ایران سلطانی، 13 صفر 1325:ش 1.
روزنامه تمدن، 2 ربیعالثانی 1325: ش 16.
روزنامه حبل‌‌‌‌المتین، 3 ربیعالثانی 1325 : ش16؛ 3 جمادیالاول 1325: ش 41؛ 22 شعبان 1325: ش 129؛ 24 شعبان 1325: ش131؛ 22 شعبان 1325: ش 129؛ 3 جمادیالاول 1325: ش41؛ 5 جمادیالاول 1325 :ش43؛ 23 جمادیالاخر 1325 :ش80؛ 19 رجب 1325 :ش103؛ 21 جمادیالاخر 1325: ش 79؛ 8 ربیعالثانی 1325 :ش20؛ 9 ربیعالثانی 1325: ش 21؛ 24 ربیعالثانی 1325: ش34؛ 27 جمادیالاخر 1325: ش84؛ 14 ربیعالثانی 1325: ش25؛ 28 ربیعالثانی 1325: ش 37؛ 17 جمادیالاول 1325: ش53؛ 25 جمادیالاول 1325: ش 61؛ 21 جمادیالاخر 1325: ش 79؛ 26 ربیعالثانی 1325: ش 35؛ 23 ربیعالثانی 1325: ش 33؛ 5 رجب 1325: ش 91؛ 13 جمادیالاخر 1325: ش76؛ 26 ربیعالثانی 1325: ش 35؛ 22 جمادیالاول 1325: ش 58؛ 19 رجب 1325: ش103؛ 9 شعبان 1325: ش 119؛ 19شوال 1325: ش 171؛ 25 شوال 1325: ش 176؛ 6 ذیالحجه 1325: ش 203؛ 1 محرم 1326: ش 222.
روزنامه خیرالکلام، 2 رجب 1325: ش 3؛ 22 رجب 1325: ش 6؛ 16 شعبان 1325: ش 9.
روزنامه ساحل نجات، 7 شعبان 1325: ش 1.
روزنامه خورشید،14 ربیع الثانی1325: ش 12.
روزنامه صبح صادق،20 جمادیالاول 1325: ش 71.
روزنامه مجلس، 15رجب 1325: ش164؛ رجب 1325:165؛ 19 صفر 1325: ش 65.
روزنامه انجمن ولایتی گیلان، 22 شعبان 1325: ش 4.
روزنامه گیلان، 18 ذیالحجه 1325: ش 1.
آبراهامیان، یرواند (1394). مردم در سیاست ایران. ترجمه بهرنگ رجبی. تهران: نشر چشمه.
آدمیت، فریدون (1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت آزادی. تهران: انتشارات سخن.
ــــــــــ (1388). فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران. تهران: نشر گستره.
آفاری، ژانت (1385). انقلاب مشروطه ایران. ترجمه رضا رضایی. چاپ سوم. تهران: نشر بیستون.
آقازاده، جعفر (1396). نزاع آزادیخواهی و استبداد در ایران: تحلیلی بر مبارزات مشروطه خواهان خوی با خوانین ماکو در انقلاب مشروطه. مطالعات تاریخ اسلام. سال نهم. شماره 32. صص 31-11.
ایوانف، م.س (1354). انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه کاظم انصاری. تهران: جیبی.
براون، ادوارد (1380). انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه مهری قزوینی. چاپ دوم. تهران: نشر کویر.
پناهی، عباس (1398). اسناد گیلان در دوره مشروطیت. چاپ اول. تهران: انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
ترابی فارسانی، سهیلا (1384). تجار، مشروطیت و دولت مدرن. چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
تقی زاده، سید حسن (1338). سه خطابه درباره مشروطیت ایران. تهران: انتشارات باشگاه مهرگان.
ـــــــ (1379). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. به کوشش عزیزالله علیزاده. چاپ اول.تهران: انتشارات فردوس.
حقدار، علی‌اصغر (1383). مجلس اول و نهادهای مشروطیت. چاپ اول. تهران: نشر مهرنامک.
خارابی، فاروق (1385). انجمنهای عصر مشروطه. تهران: انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
ــــــــ (1379). نقش انجمن‌‌‌‌ها در انقلاب مشروطیت. نامه علوم اجتماعی. شماره 16. صص 90ـ63.
دولت‌آبادی، یحیی (1371). حیات یحیی. جلد دوم. چاپ پنجم. تهران: ناشر عطار.
دو رساله و دو گزارش دربارۀ تالش شمالی (1390). به کوشش حسین احمدی. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
رابینو، ه.ل (1368). مشروطه گیلان. به کوشش محمد روشن. چاپ اول. رشت: انتشارات طاعتی.
شاکری، خسرو (1384). پیشینه‌‌‌‌های اقتصادی– اجتماعی جنبش مشروطه و انکشاف سوسیال دموکراسی. چاپ اول. تهران: نشر اختران.
ظهیر الدوله، علی‌خان (1367). خاطرات و اسناد ظهیرالدوله. به کوشش ایرج افشار. تهران: زرین.
عظیمی، ناصر (1396). تاریخ گیلان (از ورود شاه عباس اول به گیلان تا پایان انقلاب جنگل). چاپ نخست.رشت: فرهنگ ایلیا.
فخرایی، ابراهیم (1356). گیلان در جنبش مشروطیت. چاپ سوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
کسروی، احمد (1383). تاریخ مشروطه ایران. چاپ بیست‌وسوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کتاب آبی؛ گزارش های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران (1363). جلد 1 . به کوشش احمد بشیری. چاپ دوم. تهران: نشر نو.
کتاب نارنجی؛ گزارش‌های سیاسی وزارت امور خارجه روسیه تزاری درباره انقلاب مشروطه ایران (1367). جلد 1. ترجمه حسین قاسمیان. به کوشش و ویراستاری احمد بشیری. چاپ دوم. تهران: نشر نور.
مارتین، ونسا (1398). ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم. ترجمه محمدابراهیم فتاحی ولی لایی. تهران: نشر نی.
مجدالاسلام کرمانی، احمد (2536). تاریخ انحطاط مجلس. چاپ دوم. اصفهان: نشر دانشگاه اصفهان.
مستشارالدوله صادق (1361). خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق. به کوشش ایرج افشار. چاپ اول. تهران: انتشارات فردوسی.
ملک‌زاده، مهدی (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. جلد دوم. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1391). تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران. ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر نی.
هدایت، مهدی قلی‌خان (1358). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
یزدانی، سهراب (1392). اجتماعیون عامیون. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
ــــــــ (1397). مجاهدان مشروطه. چاپ سوم. تهران: نشر نی.
ــــــــ (1396). کودتاهای ایران. تهران: نشر ماهی.
یوسفدهی، هومن (1392). رجال مشروطه گیلان. چاپ اول. رشت: فرهنگ ایلیا.
ـــــــ (1387). انجمنهای گیلان در عصر مشروطه. رشت: فرهنگ ایلیا.
روزنامهها
روزنامه انجمن تبریز، 28 محرم 1325 :ش39؛ 20 صفر 1325: ش62؛ 22 صفر 1325: ش63؛ 12ربیعالثانی 1325 : ش86؛ 8 جمادیالاول 1325:ش102.
روزنامه انجمن ملی مقدس اصفهان، 21 ربیع‌الاول 1325: ش 18؛ 6 ربیعالثانی 1325: ش 20.
روزنامه ایران سلطانی، 13 صفر 1325:ش 1.
روزنامه تمدن، 2 ربیعالثانی 1325: ش 16.
روزنامه حبل‌‌‌‌المتین، 3 ربیعالثانی 1325 : ش16؛ 3 جمادیالاول 1325: ش 41؛ 22 شعبان 1325: ش 129؛ 24 شعبان 1325: ش131؛ 22 شعبان 1325: ش 129؛ 3 جمادیالاول 1325: ش41؛ 5 جمادیالاول 1325 :ش43؛ 23 جمادیالاخر 1325 :ش80؛ 19 رجب 1325 :ش103؛ 21 جمادیالاخر 1325: ش 79؛ 8 ربیعالثانی 1325 :ش20؛ 9 ربیعالثانی 1325: ش 21؛ 24 ربیعالثانی 1325: ش34؛ 27 جمادیالاخر 1325: ش84؛ 14 ربیعالثانی 1325: ش25؛ 28 ربیعالثانی 1325: ش 37؛ 17 جمادیالاول 1325: ش53؛ 25 جمادیالاول 1325: ش 61؛ 21 جمادیالاخر 1325: ش 79؛ 26 ربیعالثانی 1325: ش 35؛ 23 ربیعالثانی 1325: ش 33؛ 5 رجب 1325: ش 91؛ 13 جمادیالاخر 1325: ش76؛ 26 ربیعالثانی 1325: ش 35؛ 22 جمادیالاول 1325: ش 58؛ 19 رجب 1325: ش103؛ 9 شعبان 1325: ش 119؛ 19شوال 1325: ش 171؛ 25 شوال 1325: ش 176؛ 6 ذیالحجه 1325: ش 203؛ 1 محرم 1326: ش 222.
روزنامه خیرالکلام، 2 رجب 1325: ش 3؛ 22 رجب 1325: ش 6؛ 16 شعبان 1325: ش 9.
روزنامه ساحل نجات، 7 شعبان 1325: ش 1.
روزنامه خورشید،14 ربیع الثانی1325: ش 12.
روزنامه صبح صادق،20 جمادیالاول 1325: ش 71.
روزنامه مجلس، 15رجب 1325: ش164؛ رجب 1325:165؛ 19 صفر 1325: ش 65.
روزنامه انجمن ولایتی گیلان، 22 شعبان 1325: ش 4.
روزنامه گیلان، 18 ذیالحجه 1325: ش 1.
)