نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 استاد دانشگاه تهران
2 بنیاد ایرانشناسی دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
«شمسیه» از جملة طریقت‌های گرمسیری فارس بین سدة هشتم تا دهم هجری است. مؤسس این طریقت، شیخ محمدابونجم (786-704ق.) است. گسترشطریقت شمسیه در مسیرهای تجاری خُنج به سمت لار و هرمز، با حمایت حاکم لار «امیر سیف‌الدین نصرت لاری» و «شاه زین‌العابدین» حاکم شیراز عصر آل مظفر موجب رونق آن در بخش‌های مهمی از گرمسیرات فارس شد. با همۀ اهمیتی که این طریقت در سده‌های هشتم و نهم هجری در گرمسیرات فارس داشته، امّا تاکنون تحقیقی مستقل دربارة شخصیت بنیان‌گذار و مراجع مطالعاتی پیرامون این طریقت انجام نپذیرفته است. میراث فکری و فرهنگی این طریقت، به‌صورت تذکره‌های منثور و منظوم، در جنوب فارس موجود است. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی، موضوع زندگانی و آثار پایه‌گذار طریقت شمسیه و کارکردهای سیاسی– فرهنگی این طریقت را، با تأکید بر نسخه‌های خطی نویافته، به‌عنوان یک مسئله تاریخی، مورد پرسش قرار دهد. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که رهبر طریقت، از طریق رابطه با حاکمان آل مظفر و لار، در کنش‌های سیاسی گرمسیرات فارس، نقش مستقیم داشته و با ایجاد خانقاه و مساجد، باعث تفوق فرهنگی - اجتماعی شده بود.
کلیدواژه‌ها
ابن حوقل، محمد (1938م). صورة الارض. بیروت: دارصادر.
ابنبطوطه (1361). سفرنامه. ترجمة محمدعلی موحد. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
اسلامی، الله قلی (1352). «خنج»، هنر و مردم، ش 128. ص 84-77 .
اصطخری، ابوزید احمد بن سهل (بیتا). المسالک و الممالک. تحقیق ابوزید احمد بن سهل. بیروت ـ لبنان: دارصادر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1368) مرآة البلدان. تحقیق عبدالحسین نوایی ـ هاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
افشار، ایرج (1396). گلگشت در وطن. چاپ دوم. تهران: اختران.
اقتداری، احمد (1334). لارستان کهن. تهران: [بی‌نا].
بنی‌عباسیان بستکی، محمداعظم (1339). تاریخ جهانگیریه و بنی عباسیان بستک. به کوشش عباس انجم‌روز. [بی‌نا].
تذکره شیخ محمد ابونجم، نسخه خطی. نثر الف. تحت تملک محمدشریف ابونجمی
تذکره شیخ محمد ابونجم، نسخه خطی. نثر ب. تحت تملک آقای شیخ جعفر ابونجمی.
تذکره شیخ محمد ابونجم، نسخه خطی. نظم ج. تحت تملک آقای شیخ جعفر ابونجمی.
تذکره شیخ محمد ابونجم، نسخه خطی. نظم د. تحت تملک عبدالکریم ابونجمی
جنید شیرازی، جنیدبن محمود (1328). شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار. تصحیح محمد قزوینی ـ عباس اقبال آشتیانی. تهران: چاپخانه مجلس.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله خوافی (1378). جغرافیای حافظ ابرو. تصحیح محمدصادق سجادی. تهران: میراث مکتوب.
حسینی فسایی، میرزا حسن (1382). فارسنامه ناصری. تصحیح دکتر رستگار. تهران: امیرکبیر.
حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م). معجم البلدان. بیروت: دارصادر.
خفری شیرازی، خواجه محمد دهدار. شرح خطبه البیان. نسخه خطی. شماره 7488. دانشگاه تهران.
خنجی، فضل الله بن روزبهان خنجی (1389). مهمان‌نامه بخارا. تصحیح منوچهر ستوده. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
خنجی، محمدامین (1386). مشاهیرنامی خنج. تهران: فروزان‌روز.
رزم‌آرا، حسینعلی (1330). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: دایره جغرافیایی ستاد ارتش.
ستوده، حسینقلی (1385): تاریخ آل مظفر. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
شبانکاره‌ای، محمدبن علی بن محمد (1363). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
صادقی، ابونجمی (1395). «بازخوانی یک وقف‌نامه در خنج فارس». وقف میراث جاویدان. س24. تابستان. ش 94. ص141-164
صورالاقالیم (هفت کشور) (1353)، تصحیح منوچهر ستوده. تهران: [بی‌نا].
عبدالله قطب بن محیی (1395). مکاتیب. مقدمه، تصحیح‌وتعلیقات مریم دانشگر، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
غفاری، قاضی احمد (1343)، تاریخ جهان آرا. تهران: کتابفروشی حافظ.
فرصت‌الدوله شیرازی، محمد نصیر بن جعفر (1377). آثار عجم. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
فیگویروا، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامه. ترجمة غلامرضا سمیعی. تهران: نشرنو.
محمود بن عثمان (1333). فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه. به کوشش ایرج افشار. تهران: چاپخانه مجلس.
مدرسی طباطبایی، حسین (1352). فرمان‌های ترکمانان قراقویونلو و آق‌قویونلو. قم: چاپخانه حکمت.
مستوفی، حمدالله (1381). نزهه القلوب. تحقیق محمد دبیرسیاقی. قزوین: حدیث امروز.
مظلوم خنجی (1382). دیوان. تصحیح و تحشیه زهرا مستمندی و زهرا خوشابی‌زاده. تهران: همسایه.
معصوم علیشاه، محمدمعصوم شیرازی (بیتا). طرائق الحقائق. تهران: کتابخانه سنایی.
مقدسی، محمد بن احمد (بیتا). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. چاپ سوم. بیروت: دارصادر.
منشی کرمانی، ناصرالدین (1362). سمط العلی للحضره العلیا. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. زیر نظر محمد قزوینی. تهران: اساطیر.
منهاج سراج جوزجانی، عثمان بن محمد (1363). طبقات ناصری. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق (1387). کتیبه‌های یادمانی فارس (بناهای قرن هفتم تا دهم هجری). تهران: فرهنگستان هنر.
نحوی، اکبر؛ فتوت، رستم (1387). «در آستانه تحقیق: بوسعیدی از دیار جنوب، مقامه‌ای نویافته از عارفی وارسته اما گمنام متعلق به قرن هشتم هجری». آینه میراث. ش 43. ص 265-288.
نطنزی، معین الدین (1383). منتخب التواریخ معینی. تصحیح پروین استخری. تهران: اساطیر.
نیمدهی، عبدالکریم (1394). کنزالمعانی (منشات نیمدهی). تصحیح محمدرضا نصیری و محمدباقر وثوقی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
وثوقی، محمدباقر (1374). خنج گذرگاه باستانی لارستان. قم: نشر خرم.
وثوقی، محمدباقر (1380). «مکاتیب قطب بن محیی کوشکناری لاری». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 44، 45. ص138-130
وثوقی، محمدباقر (1389). علل و عوامل جابه جایی کانون‌های تجاری در خلیج فارس. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
یزدی، شرف‌الدین علی (بیتا). ظفرنامه. ناشر چاپی: مرکز اسناد مجلس. ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
Aubin. jean, )1969(.”La survie de shilsu et la ruote du khunj -o- Fal”,Iran. No. 7,London.pp.21-37.
Kauz.Ralph. Aspects of the Maritime Silk Road: From the Persian Gulf to the East china Sea. Harrassowitz Verlag. Wiesbaden. 2010
)