با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

2 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه پیام نور

چکیده

ورود مغول‌ها به ایران، نه تنها یک رویداد نظامی بود، بلکه به‌تدریج حضور این اقوام و مهاجرت آنان به فلات ایران، تأثیرات خود را بر نظام اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و نیز تشکیلات اداری بر جای نهاد. تشکیلات اداری یکی از اولین بخش‌هایی بود که در همان سال­های آغازین تحت تأثیر حضور این اقوام قرار گرفت. این تأثیر به‌تدریج ـ و نه یکباره ـ کم‌رنگ­تر شد؛ با این‌حال برخی عناصر پایدار آن برای سال­ها و برای سلاله‌های پسین باقی ماند. هدف پیش روی این تحقیق، شناخت این تأثیرات در بخشی از تشکیلات اداری یعنی در حوزة نظام قضایی در حکومت آل مظفر (795-713ق) – و شناخت مبانی شکل­گیری نظام قضایی این حکومت و با مسئله ارزیابی چگونگی فرآیند استمرار یا تضعیف نمادهای مغولی در نظام قضایی آل مظفر است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و در حوزة مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که تشکیلات قضایی آل‌ مظفر بر سه رکن استوار بوده است: اقتباس از تشکیلات قضایی مخدومان اولیه آل مظفر یعنی حکومت ایلخانان؛ تشکیلات اداری در حکومت‌های مسلمان ایران پیش از ایلخانان؛ و سنت‌های محلی قلمرو آل مظفر در یزد و فارس. همچنین این بررسی نشان داد که عناصر و نماد‌های مغولی، علی‌رغم حضور در تشکیلات قضایی آل مظفر، به‌تدریج در محاق قرار گرفته است و سنت‌های ایرانی ـ اسلامی حضور و بروز پررنگ­تری یافته‌اند

کلیدواژه‌ها

فرینش خاکی، زهرا (1393). «ساختار اداری محاکم قضایی در عصر ایلخانان بر مبنای دستورالکاتب فی تعیین المراتب». پژوهش­نامه تاریخ. سال نهم، شماره 35. صص 1-19.
ابن اخوه، محمد بن احمد قریشی (1347). آیین شهرداری در قرن هفتم هجری. ترجمة دکتر جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن بطوطه (1376). سفرنامه. ترجمة دکتر محمدعلی موحد. تهران: آگاه.
ابن بلخی (1374). فارسنامه. توضیح و تحشیه منصور رستگار فسایی. شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
ابن زرکوب (1350). شیرازنامه. به کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن شهاب یزدی، حسن بن شهاب الدین حسین (نسخه خطی 802 ق). جامع التواریخ حسنی.
ابن فوطی، کمال­الدین عبدالرزاق بن احمد شیبانی (1381). الحوادث الجامعه (رویدادهای قرن هفتم). ترجمة آیتی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
استخری، ابواسحاق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک. به‌اهتمام ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
اشپولر، برتولد (1351). تاریخ مغول در ایران (سیاست، حکومت و فرهنگ دورة ایلخانان). ترجمة محمود میرآفتاب. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیانی، شیرین (1345). تاریخ آل جلایر. تهران: دانشگاه تهران.
بیضاوی، ناصرالدین عبدالله بن عمر (1381). نظام‌التواریخ. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: موقوفات افشار.
جنید شیرازی، عیسی (1364). تذکره هزار مزار. تصحیح و تحشیه نورانی وصال. شیراز: کتابخانه احمدی شیراز.
جوینی، عطاملک (1382). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح محمد قزوینی. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب. 
حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1385). دیوان. از نسخه محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی. به خط حسین عبیری. تهران: انتشارات علی.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1380). زبدة التواریخ. محقق و مصحح سید کمال حاج سید جوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1375). جغرافیای حافظ ابرو. تحقیق و تصحیح صادق سجادی. تهران: میراث مکتوب.
حسینی فسایی، میرزا حسن (1382). تحقیق و تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
خسروبیگی، هوشنگ؛ فرخی، یزدان (1391). «مقایسه تطبیقی بازتاب اصلاحات غازانی در جامع التواریخ با دستورالکاتب فی تعیین مراتب». جستارهای تاریخی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 3. ش 1، ص 1-25.
خسروبیگی و بکاییان، هوشنگ و هادی (1394). «منصب قاضی در ایالات عصر سلجوقی». پژوهش­نامه انجمن ایرانی تاریخ. س 6، ش 24. ص 61-85.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام الدین (1363). حبیب‌السیر. تهران: خیام.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام الدین (1317). دستورالوزراء (شامل احوال وزرای اسلام و تا انقراض تیموریان). تصحیح و مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.
خیراندیش، عبدالرسول (1394). فارسیان در برابر مغولان. تهران: آبادبو­­­­­­­رشیدالدین فضل­الله همدانی (1338). جامع التواریخ. تصحیح بهمن کریمی. تهران: اقبال.
رشیدالدین فضل­الله همدانی (1358). تاریخ مبارک غازانی. به اهتمام کارل یان، هرتفورد: استفن اوستین.
رشیدوو، پن نن (1368). سقوط بغداد و حکمرانی مغولان در عراق. ترجمة اسدالله آزاد. مشهد: آستان قدس.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1383). مطلع­السعدین و مجمع­البحرین. تحقیق و تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شریک امین، شمیس (1357). فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول. تهران: فرهنگستان ادب و هنر ایران.
فصیح خوافی، احمد بن جلال الدین (1386). مجمل فصیحی. مقدمه و تصحیح محسن ناجی نصر‌آبادی. تهران: اساطیر.
علامه قزوینی (1363). یادداشت‌های قزوینی. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی.
عبید زاکانی (1343). کلیات عبید زاکانی. تصحیح عباس اقبال. شرح پرویز اتابکی. تهران: کتابفروشی زوّار.
غفاری کاشانی، قاضی احمد (1343). تاریخ جهان‌آرا. به اهتمام مجتبی مینوی. تهران: کتابفروشی حافظ.
کاتب، احمد بن حسین بن علی (1345). تاریخ جدید یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
کتبی، محمود (1364). تاریخ آل مظفر. تحقیق و تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
کلوزنر، کارلا (1381). دیوانسالاری در عصر سلجوقی. ترجمة یعقوب آژند. تهران: امیرکبیر.
لمبتون، آن.ک.س (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمة یعقوب آژند. تهران: نشر نی.
لمبتون، آن.ک.س (1385). سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام. ترجمة یعقوب آژند. تهران: امیرکبیر.
لیمبرت، جان (1387). شیراز در روزگار حافظ (شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی). ترجمة همایون صنعتی‌زاده. شیراز: مؤسسه فرهنگی و پژوهشی دانشنامه فارس.
ماوردی، علی بن محمد (1380ق). احکام سلطانیه و الولایات الدینیه. مصر: شرکت متبعه مصطفی الحلبی.
مستوفی بافقی، محمدمفید (1385). جامع مفیدی. تحقیق و تصحیح ایرج افشار. تهران: اساطیر.
مسکویه، ابوعلی (1376). تجارب الامم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: توس.
معلم یزدی، معین الدین بن جلال الدین (1326). مواهب الهی.تصحیح و مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.
میرخواند، محمد بن سید برهان‌الدین خواندشاه (1339). روضة الصفا. تهران: خیام.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه (1976م). دستور الکاتب فی تعیین المراتب. تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علیزاده.ج2. مسکو: فرهنگستان علوم شوروی سوسیالیستی آذربایجان.
نطنزی، معین­الدین (1383). منتخب التواریخ معینی. تحقیق و تصحیح پروین استخری. تهران: اساطیر.
نوری، جعفر؛ کجباف، علی اکبر؛ الهیاری، فریدون (1393). «پژوهشی در باب محکمه قضایی ایلخانان مغول». مجله تاریخ اسلام و ایران. سال بیست و چهارم. دوره جدید. ش 24. ص 139-157.
وزیری­ کرمانی، احمدعلی‌خان (1340). تاریخ کرمان (سالاریه). تصحیح و تحشیه و مقدمة باستانی پاریزی. تهران: کتابخانه خاندان فرمانفرماییان.
وصاف الحضره شیرازی، فضل الله بن عبدالله (1269ق). تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار. به اهتمام محمد مهدی اصفهانی. بمبئی: [بی‌نا].
یزدی، شرف الدین (1336). ظفرنامه. تصحیح و اهتمام محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
یوسف اهل، جلال­الدین (1358). فرائد غیاثی. مقدمة حشمت مؤید. تهران: بنیاد فرهنگ ایران