نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
10.30473/lhst.2023.60996.2653
چکیده
عهد قاجار دورۀ تکامل، توسعه و رشد کمی و کیفی تعزیه بود و از جهات گوناگون ازجمله محتوا، نحوۀ اجرا، چگونگی پوشش، دگرگون شد و به‌دلیل بافت مذهبی جامعۀ ایران و به‌تبع آن ایالت فارس و به‌ویژه شهر شیراز در عصرقاجار، رونق فراوانی یافت. علاوه‌بر این رقابت کارگزارن حکومتی، اعیان و بزرگان، زنان، روحانیون و بازرگانان نقش پررنگی در برگزاری آیین عزاداری محرم به‌ویژه برگزاری تعزیه داشتند و در این راه موقوفاتی را برای محل و یا تامین مخارج تعزیهداری وقف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند. بررسی جایگاه اسناد موقوفات و متولیان آن‌ها در تعزیهداری شیراز در دورۀ قاجاریه، پرسشی اساسی است که این پژوهش تلاش دارد با استفاده از روش اسنادی و تجزیه و تحلیل اسناد به مسئله موردنظر پاسخ دهد. یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پژوهش نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد که بافت سنتی و مذهبی جامعه فارس در دوره قاجار و ارادت بومیان ازجمله تجار، زنان اعیان و کارگزاران حکومتی نسبت به اهل بیت (ع) عامل مهمی در افزایش موقوفات و توسعه تعزیهداری در شیراز بود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
منابع
امداد، حسن(1387)، در عصر قاجار، شیراز: نوید شیراز.
اولئاریوس، آدام(1363)، سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
بجنوردی، محمد کاظم(1363)، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی.
بشیر، حسین(1389)، تعزیه: مجموعه مفاهیم بنیادین علوم انسانی اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
بلوکباشی، علی(1383)، تعزیه‌خوانی حدیث قدسی مصایب در نمایش آئینی، تهران: امیرکبیر.
تاورنیه، ژان باتیست(1336)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری با تجدید نظر کلی و تصحیح حمید شیرانی، اصفهان: کتابخانه سنایی و کتاب فروشی تأیید اصفهان.
تدین، پروین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دخت (1384)، والیان و استانداران فارس بین دو انقلاب، ج1، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
حسینی فسائی، حسن (1382)، فارسنامه ناصری، تهران: امیرکبیر.
حکمت یغمایی، عبدالکریم (1369)، بر ساحل کویر نمک، تهران، انتشارات قدس.
سیرجانی، سعید (1383)، وقایع اتفاقیه، تهران: آسیم.
شاردن، ژان (1372)، سفرنامه شاردن، مترجم اقبال یغمایی، تهران: توس.
طبیعی، منصور، سینا امینی زاده، فرشاد کرمی (1399)، تعزیه، فراتر از یک هنر کاوشی جامعه شناختی در تعزیه ایران، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
فرانکلین، ویلیام (1358)، مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ترجمه محسن جاویدان، تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
فرصت شیرازی، محمد نصیر بن جعفر(1377)، آثار عجم، تهران: امیرکبیر.
فهندژ سعدی، عبدالصمد (1394)، فرهنگ توصیفی تعزیه و نمایش های آیینی، شیراز: تخت جمشید.
کارری، جووانی فرانچسکو (1348)، سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی.
همایونی، صادق (1357)، تعزیه و تعزیه‌خوانی ،بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جا: جشن هنر.
همایونی، صادق (2535)، حسینیۀ مشیر، تهران: سازمان جشن هنر.
همایونی، صادق (1377)، شیراز خاستگاه تعزیه، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
همایونی، صادق (1380)، تعزیه در ایران، شیراز، انتشارات نوید شیراز.
Al-Khafaji, Ammar Sh. K(2017. A Study of Suffering and Martyrdom in Islamic Ta'ziya and Christian Passion Plays, Lublin Studies in Modern Languages and Literature, volume.41, No. 1, pp. 7-19.
Ansary Pettys, Rebecca (1981). The Ta'zieh: Ritual Enactment of Persian Renewal,Theatre Journal; Washington, D.C., etc. Vol. 33, Iss. 3, (Oct 1,1981): 341-354.
Beeman, William. O (2003). The 'TaZiyeh of Hor, The Taziyeh of the Children of Moslem, The Taziyeh of Imam Hussein, Article in Theatre Journal.
Chelkowski, Peter J (1997). TA' ZIYEH: INDIGENOUS AVANT-GARDE THEATRE OF IRAN, Performing Arts Journal, Vol. 2, No. 1(Spring, 1977), pp. 40-31.
Hooglund, M. E (1982). Religious ritual and political struggle in an Iranian village, MERIP Reports, No. 102, Islam and Politics (Jan., 1982), pp. 23-10.
Hussain, Ali. J (2005). The Mourning of History and the History of Mourning: The Evolution of Ritual Commemoration of the Battle of Karbala, Comparative Studies of South Asia Africa and the Middle East Duke University Press, Vol. 25, No. 1, (January 2005), PP. 88-78.
Malekpour, Jamshid (2005). The Islamic Drama, London: This edition published in the Taylor & Francis e-Library.
Nematollahi Mahani, Mahnia A (2013). the holy drama persian passion play in modern iran, Leiden University Press.
Rafifar, Jalaleddin; Shirmohammadi, Asghar(2015). An Anthropological Study on the Origin and Content of Ta’zieh, International Journal of Social Sciences (IJSS) Vol.5, No.4, pp. 74-63.
Riggio, Milla C (1994). Ta`ziyeh in Exile: Transformations in a Persian Tradition, Published By: Comparative Drama, Vol. 28, No. 1, Early and Traditional Drama (Spring 1994), pp.140-115.
Vanzan, A (2015). MOURNING IS BEAUTIFUL: TA'ZIYEH AND GENDER AFFIRMATION IN SOUTH IRAN, Komunikacija i kultura online, Godina VI, broj 6, pp. 306-327.
اسناد
ساکما، 1336، شماره 44367/240.
ساکما، 1290، شماره 0038/997.
ساکما، 1332-1330، شماره 53813/ 240.
ساکما، 1222-1264، شماره 037366/ 999.
ساکما، 1333، شماره 001800/ 998.
ساکما، 1326، شماره 001800/ 998.
ساکما، 1333، شماره 001800/ 998.
ساکما، 1341، شماره 10651/298/98.
ساکما،1222- 1264، شماره 037367/999)
ساکما، 1313، شماره 37385/ 999)
موقوفات
وقفنامه ابراهیم- میرزا و جعفر- میرزا و خدیجه بیگم و صالحیه بیگم و... . اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو343، بی شماره.
وقفنامه ابوالقاسم تهامی شیخ‌الاسلام الکا، شیخ بن محمدحسین شیخ‌الاسلام سابق. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو، 283، ش/8.
وقفنامه احمد مستوفی، حاج حسب‌الوکاله سلطان حاجیه و محمد معدل الملک حسب‌الوصایه ابوالحسن مشیر الملک. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 65، م/14.
وقفنامه احمد، شیخ بن محمدعلی حسب‌الوصایه باقر بارورز. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 251، ب/22.
وقفنامه اسماعیل، کربلایی حاجی بن نقد علی شیرازی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو507، بی شماره.
وقفنامه خاتون جان بنت حسین قلی قصرالدشتی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 526، بی شماره.
وقفنامه خدیجه سلطان (خاجیه بی بی جان) بنت محمدحسن. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس (ناحیه4)، آرشیو 206، بی شماره.
وقفنامه خورشید خانم، بی بی بنت رمضان شیرازی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 196، ب/14.
وقفنامه رحیم زارع شیرازی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، م/178، ناحیه 2 ر/6.
وقفنامه شیرین جان، بی بی همسر محمدابراهیم سیاف شیرازی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو255، ب/1.
وقفنامه عباس قناد ریش‌سفید جماعت قناد. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 529، بی شماره.
وقفنامه علی‌اکبر بقال، مشهدی بن جمعه بقال کازرونی، محمداسحاق بیگ. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 524، ع/19.
وقفنامه غلام‌حسین عطار. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو169، ع/+.
وقفنامه لطف علی تاجر نحاس شیرازی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 518، بی شماره.
وقفنامه محمد اسماعیل، حاجی بن عبدالنبی زارع. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 233، م/83.
وقفنامه محمد حاج(=حاجی آقا بن محمد حسین تاجر)، سوق حاجی اسد بیگی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 531، بی شماره.
وقفنامه محمدحسن معمار باشی شیرازی، حاجی بن محمدجعفر شیرازی (=کمال خان). اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو 548، بی شماره.
وقفنامه محمد رحیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خان معزالوزاره بن محمد جعفر ناظم التجار. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو9، بی شماره.
وقفنامه محمدهاشم امام جمعه شیراز، حاجی شیخ بن محمد مفید. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو513، سپیدان، بی شماره
وقفنامه محمود شیخ و حسب الوصایه پدرش محمد نبی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو228، ناحیه3، و/5.
وقفنامه موقوفه حاجیه سلطان خانم، اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، استهبان، س/10)
وقفنامه موقوفه کریم صراف، اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس،ک/3.
وقفنامه نوش‌آفرین همسر یحیی کلانتر سابق قصرالدشت. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو346، ناحیه6، ن/3.
وقف‌نامه‌هادی تاجر شیرازی، میرزا بن علی آقامیرزا. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، ناحیه2، ه/5.
وقفنامه یوسف تاجر شیرازی بن آقا بزرگ زارع شیرازی. اداره کل اوقاف و امور خیریه فارس، آرشیو327، ی/4.
وقفنامه حاجی علی‌اکبر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خان قوام الملک، 1272ه.ق. موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان فارس، ق/1 (مکرر ردیف 718).
وقفنامه حاجی محمدهادی زارع شیرازی، 1313ه.ق. آرشیو330، موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان فارس، م/201+.
وقفنامه خورشید خانم و سید محمد بن میرزا هدایت‌الله، 1247ه.ق. آرشیو 285، موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان فارس، ب/15+.
وقفنامه محمدقاسم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خان لله باشی،1238ه.ق. موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان فارس، ب/15.
وقفنامه مهرعلی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خان قاجار و شیخ ابوالقاسم تمامی و همسرش، 1220ه.ق، موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان فارس، کد ملی 14001678819.
وقفنامه میرزا فتحعلی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خان صاحب دیوان، 1305ه.ق. آرشیو150، موجود در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان فارس، ف/6.
)