با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

3 استادیار گروه ایران‌شناسی، بنیاد ایران‌شناسی، تهران، ایران.

10.30473/lhst.2023.65107.2761

چکیده

آنچه اولئاریوس را در تاریخ ایران پرآوازه کرده، سفرنامه و نقشه‌ ایران از اوست که الهام‌بخش اروپاییان در ترسیم‌ها و نگارش‌ها درباره ایران در دهه‌ها و قرن‌های بعد شده است. از اولئاریوس اما، یک نقشه منطقه‌ای گیلان برجای‌مانده که حاکی از اهمیت این قسمت از ایران در دوره صفوی است. در شرایطی که در منابع عصر صفوی در اطلاق واژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی چون ایالت و ولایت بر مناطق ایران ابهام وجود دارد، ایالت گیلان برای نخستین بار با دقت بالایی ترسیم شده است. آنچه بر ارزش نقشۀ او افزوده مشاهدات شخصی و تحقیق میدانی وی از آگاهان محلی در گذر از گیلان بوده که سندیت نقشۀ گیلان را به‌عنوان اسناد معتبر شناخت جغرافیای تاریخی این منطقه در قرن هفدهم میلادی دوچندان کرده است. نقشة سال‌‌ 1656م الئاریوس، قدیمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و شاید نخستین نقشة مستقل منطقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای گیلان در کارتوگرافی نوین اروپا است که به تصحیح داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پیش از خود پرداخته است. از دوره صفوی نقشه‌ای برجای نمانده و لاجرم مفاهیم نقشه با مهم‌ترین و شاید تنها منبع جغرافیایی عصر صفوی یعنی کتاب مختصر مفید ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تطابق داده داده‌شده تا وجوه تمایز نگاه از درون و بیرون به یک نطقه جغرافیایی مشخص گردد. تطابق این اطلاعات با جغرافیای گیلان در کنار نام شناسی این منطقه از اهداف پژوهش به یاری روش تحقیق تاریخی و جستجوی کتابخانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است. یافته‌ها نشان می‌دهد اطلاعات درج‌شده در نقشه اولئاریوس ازنظر کمیت و درج جزییات به میزان قابل‌توجهی بیشتر از متن جغرافیایی مختصر مفید است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

منابع
اصلاح عربانى، ابراهیم (1374) ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتاب گیلان، تهران: گروه پژوهشگران ایران.
انوری، امیر هوشنگ (1390) وصف ایران و مناطق آن در برخی نقشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دورۀ اسلامی، با مقدمۀ حسن حبیبی و همکاری فاطمۀ فریدی مجید، تهران: بنیاد ایران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی.
انوری، امیرهوشنگ (1393) «تبرستان، گیل و دیلم در نقشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دورۀ اسلامی»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تاریخ محلی مازندران، به کوشش علی رمضانچی، ساری: هاوژین، صص 66-94.
انوری، امیرهوشنگ (1394) ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اطلس تاریخی نقشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان، تهران: ندای تاریخ.
بارتولد، واسیلی. و (1377) جغرافیای تاریخی ایران، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: موقوفات افشار.
رابینو، یاسنت لویی (1374) ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ولایات دارالمرز گیلان، رشت: طاعتی.
شفقی، سیروس و مهدی روشن‌ضمیر(آبان 1350)«سیاحان آلمانی که از ایران دیدن نموده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند»:، هنر و مردم، ش 109، صص 16-20.
شودزکو، آ (1307) ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تاریخ گیلان، ترجمۀ محمدعلی گیلک، رشت: مجلۀ فروغ، مطبعۀ فردوس.
غفاری فرد، عباسقلی (زمستان 1385) «نامه‌نگاری‌های شاه اسماعیل اول صفوی لا شارلکن (کارل پنجم) امپراتور آلمان»، فصلنامۀ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تاریخ روابط
خارجی، ش 29، صص 61-69.
کمپفر، انگلبرت (1363) سفرنامۀ کمپفر، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، چ چهارم، تهران: خوارزمی.
گابریل، آلفونس (1348) تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمۀ فتحعلی خواجه‌نوری، تهران: ابن‌سینا.
مستوفی بافقی، محمد (1390) مختصر مفید، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات سخن.
ملکونوف (1363) سفرنامۀ ایران و روسیه، تصحیح محمد گلبن و فرامرز طالبی، تهران: دنیای کتاب.
میرمیران، مجتبی و حسن کهنسال (بهار و تابستان 1385)«مروری بر جغرافیای تاریخی گیلان (قرن نوزدهم و اوایل بیستم)، جغرافیا و توسعه ناحیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای، دوره 3، ش 6: 197-212.
همایون، غلامعلی (1383) اسناد مصور اروپاییان از ایران، تهران: دانشگاه تهران، 2 ج، چ دوم.
هویدا، رحیم (خرداد 1351) «رودخانۀ قزل‌اوزن و پل‌دختر»، یغما، ش 285، صص 169-173.
الئاریوس، آدام (1363) سفرنامه آدام الئاریوس بخش ایران، ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکار.
 
Alai, cyrus, (2005), General Maps of Persia 1477- 1925, Leiden: Brill.
Alai, cyrus, (2010), Special Maps of Persia 1477- 1925, Leiden: Brill.
Anvari, Amir Hoshang. (2011). Description of Iran and its regions in some maps of the Islamic period, description of maps Amir Hoshang Anvari; Comparison and matching of maps Fatemeh Faridi Majid; Introduction, chapters and final editing by Hassan Habibi, Tehran:Iranology Foundation. (In Persian).
Bartold, Vasili Vladimirovich, (1998), Historical geography of Iran Istoriko - geograficheskii obzor Irana, translated from Russian to English by Swat Souchak, edited and introduced by Clement Edmund.Brancaforte. C, (2004), Visions of Persia: Mapping the Travels of Adam Olearius, Cambridge, Mass
Couto, Dejanirah, Jean-Louis Bacque, Gramont & Mahmoud Taleqhani, (2006), Historical Atlas of the Persian Gulf, Belgium: Brepols Oublisher.
Eslah_e_ Arabani, Ibrahim, (1995), Kitab Gilan, Tehran: Iran Research Group. (In Persian).
Gabriel, Alfons, (2005) Geographical research about Iran, translated by Fath Ali Khaja Nouri, Tehran: Ibn Sina. (In Persian).
Ghaffarifard, Abbas qholi (Winter 2015), "Correspondence between Shah Ismail I Safavid and Sharken (Karl V) Emperor of Germany", History of Foreign Relations Quarterly, vol. 29/ 61-69. (In persian).
Goto, Yukako. (2011), Die südkaspischen Provinzen unter den Safawiden im 16. Und 17. Jahrhundert, Berlin: KLAUS SCHWARZ VERLAG.
Homayoon, Gholam Ali (Spring 2013), illustrated documents of Europeans from Iran, vol 1, second edition, Tehran: University of Tehran. (In Persian)
Hoveyda, Rahim (June 1972) "Qezel Ozen River and Dokhtar Bridge", vol. 285, Yaghma, 169-173(In Persian).
Kaempfer, Engelbert (1984), Kaempfer's travelogue, translated by Keykavoos Jahandari, 4th edition, Tehran: Kharazmi. (In Persian (.
Kasheff, Manouchehr (2012), GĪLĀN v. History under the Safavids, Iranica, Vol. X, Fasc. 6, 635-642, New York: Colombia university.
Koca, Nemlioglu, (summer 2018), “Mare Hircanum, Bahr-I Hazar, Gulzum Denghiz, Bahr Gilan and Kaspiskoye more: The Caspian Sea on Historical Maps”, Turkish Studies Social Sciences, vol 13/18: 959-977.
Laurent, Peter Edmund, (1840), an Introduction to the Study of Ancient Geography, Oxford.
Mirmiran, Mojtabi and Hassan Kohansal, (spring and summer 2015), "Review of the historical geography of Gilan (19th and early 20th century)”, vol 3, No. 6, Geography and Regional Development, 197-212, (In persian).Mostofi Bafghi, Mohammad Mofid (2011) Mokhtasar Mofid, with the effort of Iraj Afshar, Tehran: Afshar Endowment Foundation.
Olearius, Adam, (1984), Travelogue of Adam Olearius, part of Iran translated by Ahmad Behpour, Tehran: Ebtekar (in Persian).
Rabino, Hyancinth Louis, (1995), Provinces of Dar al-Marze, Gilan (Les provinces caspiennes de la Perse: le Guilan), Rasht: Ta'ati. (In persian).
Ramezanchi, Ali, (2013), Articles of the International Conference on Mazandaran Local History Mazandaran Local History Association; Havazhin. (In persian).
Reinel, Pedro. Reinel, Jorge and Holanda, António, [1519], in 'Atlas Miller', (Collection Marcel Destombes, Res. Ge. DD 683), Paris, Bibliothèque nationale de France.
Sahab, Mohammad-Reza & …, 2005, Persian Gulf Atlas and Historical Maps, Tehran: Center for Document & Diplomatic History.
Shafaqi, Sirus and Mehdi Roshan Zamir, (November 1970) "German tourists who have visited Iran": Art and People, Vol. 109/ 16-20 (in persian).
Shudzeko, A. (1925), History of Gilan, translated by Mohammad Ali Gilak, Rasht: Forough Magazine, Ferdous Press (in persian).