نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 دانش‌آموخته دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، مدرس دانشگاه فرهنگیان، پردیس علامه طباطبایی، خرمآباد، ایران
2 فضل‌اله فولادی (استادیار گروه آموزش تاریخ دانشگاه فرهنگیان، پردیس علامه طباطبایی، خرمآباد، ایران
10.30473/lhst.2023.61620.2682
چکیده
تشکیلات اداری ایران در عصر پهلوی اول، به‌گونه‌ای اساسی متحوّل گشت. رضاشاه با الگو قرار دادن غرب و به‌کمک برخی روشنفکران سرخورده از مشروطه، برای ایجاد دولتی مدرن و تمرکزگرا، سعی در تأسیس دوایر مختلف دولتی به‌سبک نوین داشت. لرستان نیز به‌دلیل اهمیت راهبردی آن بهطور ویژه‌ای در کانون توجهات حکومت وی قرار گرفت. اوضاع لرستان در هنگام برآمدن پهلوی اول بسیار آشفته بود و تقریباً به‌صورت کاملاً سنتی و ایلیاتی اداره می‌شد و اوامر حکومت مرکزی در این منطقه نفوذی نداشت. اقدامات دولت مرکزی برای ایجاد دوایر دولتی از ورود قوای نظامی در سال 1302ش. تا پایان حکومت رضاشاه به‌طول انجامید. این پژوهش در صدد پاسخ به این سوال است که ایجاد دوایر دولتی نوین در لرستان دوره رضاشاه چگونه انجام شد؟ این پژوهش با رجوع به منابع کتابخانه‌ای، روزنامه‌ها، اسناد و با رویکردی توصیفی و تحلیلی تنظیم شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در گام نخست دولت مرکزی به‌صورت تدریجی و با استفاده نیروی‌های نظامی به اسکان اجباری ایلات و عشایر پرداخته و با اصلاحاتی چون تقسیم اراضی و ایجاد راه، زمینه را برای ایجاد ادارات مختلف دولتی مهیا سازد و سپس در گام دوم و با تکیه بر درایت حاکمان غیرنظامی، اداراتی مانند: شهرداری، دادگستری، طرق و شوارع، ثبت اسناد و سایر ادارات را ایجاد کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، شماره سند 1024/310؛ 15486/240؛ 27805/297؛ 8779/297؛ 30863/297؛ 0577/290؛ 31367/240؛ 14787/310؛ 9443/261؛ 72758/310؛ 100512/240، 66699/310، 24583/293؛ 72759/240، 51643/240، 126147/297، 155/293.
قاسمی، فرید (1390). اسناد خرمآباد، تهران: کتابخانه و موزه و اسناد مجلس شوراس اسلامی.
نشریات
اطلاعات، سال چهارم، شماره 841، شنبه 2 شهریور 1308.
اطلاعات، سال چهارم، شماره 907، 20 آبان 1308.
سالنامه پارس، «تشکیلات وزارت طرق»، سال هشتم، شماره هشتم، 1312، صص 116-112.
سالنامه بهار (1342-43). «دبیرستان بهار»، خرمآباد: چاپ دانش، صص 14-11.
نظام‌‌نامه قانون ثبت اسناد و املاک (1310). تهران: احمدزاده.
نظام‌‌نامه قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه (1328ق). تهران: مطبة دولتی.
کتاب
آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌‌محمدی، محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آوری، پیتر (1373). تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی‌‌مهرآبادی، تهران: عطایی.
افشار، حسنعلی‌‌خان(1382). سفرنامه لرستان و خوزستان، تصحیح حمیدرضا دالوند، تهران:پژوهشگاه علوم‌‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
امیراحمدی، احمد(1373). اسناد نخستین سپهبد ایران، به‌‌کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
ــــــــ (1373). خاطرات نخستین سپهبد ایران، به‌‌کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
ایزدپناه، حمید (1376). تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان، ج 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بیات، عزیزالله (1387). کلیات جغرافیای طبیعی ایران، تهران: امیرکبیر.
نقی‌‌بیرانوند، روح‌‌الله (1388). اوضاع سیاسی اجتماعی لرستان در دوره رضاشاه (1304تا1320ه.ش)، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فروزان ادیب فر، دانشگاه پیام‌‌نور استان تهران، مرکز پیام‌‌نور تهران.
تنکابنی، حمید (1392). «تحلیلی از وضعیت تشکیلات اداری و موانع تحول آن در ایران عصر مشروطیت»، جامعه‌‌پژوهی فرهنگی، سال چهارم، شماره‌‌اول، صص 87-59.
دالوند، حمیدرضا (1385). انقلاب اسلامی در لرستان، جلد اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
دریکوندی، زهرا (1399). سیاست‌‌های پهلوی اول در قبال قوم لر (مطالعه موردی لرهای بیرانوند)، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمد بختیاری، دانشگاه بین‌‌المللی امام‌‌خمینی (ره)، دانشکده ادبیات و علوم‌‌انسانی.
دوبد، بارن (1388). سفرنامه لرستان و خوزستان، مترجم حسین آریا، تهران: بی‌‌نا.
دهخدا، علی‌‌اکبر (1377). لغت‌‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رشیدیان، هدایت‌‌اله (1381). خرمآباد درگذرجغرافیای انسانی، خرمآباد: نشر افلاک.
رزمآرا، حاجعلی (1322). جغرافیای نظامی ایران (لرستان)، تهران: سازمان انتشارات ارتش.
ــــــــ (1393). خاطرات و اسناد، به‌‌کوشش کامبیز رزمآرا و کاوه بیات، تهران: پردیس دانش.
حجتی، ابوالمجد (1377). عبور از عهد پهلوی در گیر و دار دو فرهنگ، تهران: محسن.
حلاجیان، ابراهیم (1396). «تکوین نظام اداری در تاریخ ایران و بین‌‌النهرین»، پژوهشنامه تاریخ، سال دوم، شماره ششم، صص 48-21.
علم، محمدرضا، فرزانه دشتی و بیژن میرزایی (1393)، «برنامه تجدد و نوسازی ایران در عصر رضاشاه پهلوی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 86-61.
عیدی، حمید (1387). یادگار عمر؛ خاطراتی از خرمآباد قدیم، خرمآباد: افلاک.
غنی، سیروس (1377). برآمدن رضاخان؛ برافتادن قاجارها و نقش انگلیسی‌‌ها، ترجمه حسن کامشاد،تهران: نیلوفر.
غضنفری‌‌امرایی، اسفندیار (1393). تاریخ غضنفری، به‌‌اهتمام اسعد غضنفری و یدالله ستوده، جلد دوم، خرمآباد: شاپورخواست.
کاتوزیان، محمدعلی (1389). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، تهران: مرکز.
کسرایی، محمدسالار (1379). چالش سنت و مدرنیته در ایران؛ از مشروطه تا 1320ش، تهران: مرکز.
قاسمی، فرید (1379-1378). خرم‌‌آبادشناسی، 4جلدی، خرمآباد: افلاک.
قوام، عبدالعلی (1370). «تحول اداری و نوسازی سیاسی»، فرایند مدیریت و توسعه، دوره جدید، شماره پانزدهم، صص 18-5.
مرکز پژوهش‌‌های مجلس، لوح حق، بهار 1387.
والیزاده‌‌معجزی، محمدرضا (1382). تاریخ لرستان روزگار پهلوی، تهران: حروفیه.
واعظ‌‌شهرستانی، نفیسه (1388). سیاست عشایری دولت پهلوی اول، تهران: تاریخ ایران.
واعظ شهرستانی، نفیسه (1388). «نهادها و شیوه‌‌های خط‌‌مشی‌‌گذاری در دولت پهلوی اول (1320-1304ه.ش)» پژوهش‌‌های تاریخی، دوره جدید، شماره 4، صص 130-109.
نرم‌‌افزار مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (1391). کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نگارش سوم، مجلس دوم، جلسه 315.
نعمتی، محمدعلی (1397). لرستان در عصر رضاشاه، اردیبهشت جانان: خرمآباد.
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، شماره سند 1024/310؛ 15486/240؛ 27805/297؛ 8779/297؛ 30863/297؛ 0577/290؛ 31367/240؛ 14787/310؛ 9443/261؛ 72758/310؛ 100512/240، 66699/310، 24583/293؛ 72759/240، 51643/240، 126147/297، 155/293.
قاسمی، فرید (1390). اسناد خرمآباد، تهران: کتابخانه و موزه و اسناد مجلس شوراس اسلامی.
نشریات
اطلاعات، سال چهارم، شماره 841، شنبه 2 شهریور 1308.
اطلاعات، سال چهارم، شماره 907، 20 آبان 1308.
سالنامه پارس، «تشکیلات وزارت طرق»، سال هشتم، شماره هشتم، 1312، صص 116-112.
سالنامه بهار (1342-43). «دبیرستان بهار»، خرمآباد: چاپ دانش، صص 14-11.
نظام‌‌نامه قانون ثبت اسناد و املاک (1310). تهران: احمدزاده.
نظام‌‌نامه قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه (1328ق). تهران: مطبة دولتی.
کتاب
آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌‌محمدی، محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آوری، پیتر (1373). تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی‌‌مهرآبادی، تهران: عطایی.
افشار، حسنعلی‌‌خان(1382). سفرنامه لرستان و خوزستان، تصحیح حمیدرضا دالوند، تهران:پژوهشگاه علوم‌‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
امیراحمدی، احمد(1373). اسناد نخستین سپهبد ایران، به‌‌کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
ــــــــ (1373). خاطرات نخستین سپهبد ایران، به‌‌کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
ایزدپناه، حمید (1376). تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان، ج 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بیات، عزیزالله (1387). کلیات جغرافیای طبیعی ایران، تهران: امیرکبیر.
نقی‌‌بیرانوند، روح‌‌الله (1388). اوضاع سیاسی اجتماعی لرستان در دوره رضاشاه (1304تا1320ه.ش)، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فروزان ادیب فر، دانشگاه پیام‌‌نور استان تهران، مرکز پیام‌‌نور تهران.
تنکابنی، حمید (1392). «تحلیلی از وضعیت تشکیلات اداری و موانع تحول آن در ایران عصر مشروطیت»، جامعه‌‌پژوهی فرهنگی، سال چهارم، شماره‌‌اول، صص 87-59.
دالوند، حمیدرضا (1385). انقلاب اسلامی در لرستان، جلد اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
دریکوندی، زهرا (1399). سیاست‌‌های پهلوی اول در قبال قوم لر (مطالعه موردی لرهای بیرانوند)، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمد بختیاری، دانشگاه بین‌‌المللی امام‌‌خمینی (ره)، دانشکده ادبیات و علوم‌‌انسانی.
دوبد، بارن (1388). سفرنامه لرستان و خوزستان، مترجم حسین آریا، تهران: بی‌‌نا.
دهخدا، علی‌‌اکبر (1377). لغت‌‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رشیدیان، هدایت‌‌اله (1381). خرمآباد درگذرجغرافیای انسانی، خرمآباد: نشر افلاک.
رزمآرا، حاجعلی (1322). جغرافیای نظامی ایران (لرستان)، تهران: سازمان انتشارات ارتش.
ــــــــ (1393). خاطرات و اسناد، به‌‌کوشش کامبیز رزمآرا و کاوه بیات، تهران: پردیس دانش.
حجتی، ابوالمجد (1377). عبور از عهد پهلوی در گیر و دار دو فرهنگ، تهران: محسن.
حلاجیان، ابراهیم (1396). «تکوین نظام اداری در تاریخ ایران و بین‌‌النهرین»، پژوهشنامه تاریخ، سال دوم، شماره ششم، صص 48-21.
علم، محمدرضا، فرزانه دشتی و بیژن میرزایی (1393)، «برنامه تجدد و نوسازی ایران در عصر رضاشاه پهلوی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 86-61.
عیدی، حمید (1387). یادگار عمر؛ خاطراتی از خرمآباد قدیم، خرمآباد: افلاک.
غنی، سیروس (1377). برآمدن رضاخان؛ برافتادن قاجارها و نقش انگلیسی‌‌ها، ترجمه حسن کامشاد،تهران: نیلوفر.
غضنفری‌‌امرایی، اسفندیار (1393). تاریخ غضنفری، به‌‌اهتمام اسعد غضنفری و یدالله ستوده، جلد دوم، خرمآباد: شاپورخواست.
کاتوزیان، محمدعلی (1389). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، تهران: مرکز.
کسرایی، محمدسالار (1379). چالش سنت و مدرنیته در ایران؛ از مشروطه تا 1320ش، تهران: مرکز.
قاسمی، فرید (1379-1378). خرم‌‌آبادشناسی، 4جلدی، خرمآباد: افلاک.
قوام، عبدالعلی (1370). «تحول اداری و نوسازی سیاسی»، فرایند مدیریت و توسعه، دوره جدید، شماره پانزدهم، صص 18-5.
مرکز پژوهش‌‌های مجلس، لوح حق، بهار 1387.
والیزاده‌‌معجزی، محمدرضا (1382). تاریخ لرستان روزگار پهلوی، تهران: حروفیه.
واعظ‌‌شهرستانی، نفیسه (1388). سیاست عشایری دولت پهلوی اول، تهران: تاریخ ایران.
واعظ شهرستانی، نفیسه (1388). «نهادها و شیوه‌‌های خط‌‌مشی‌‌گذاری در دولت پهلوی اول (1320-1304ه.ش)» پژوهش‌‌های تاریخی، دوره جدید، شماره 4، صص 130-109.
نرم‌‌افزار مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (1391). کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نگارش سوم، مجلس دوم، جلسه 315.
نعمتی، محمدعلی (1397). لرستان در عصر رضاشاه، اردیبهشت جانان: خرمآباد.
)