با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دورة اسلامی، دانشگاه اصفهان

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان

چکیده

حمله مغول به ایران در سال 616ق و مرگ سلطان محمد خوارزمشاه در 617ق به یکپارچگی سیاسی ایران در چارچوب قلمرو خوارزمشاهیان پایان داد و دوره‌ای از بی‌ثباتی و رقابت‌های سیاسی را در پی آورد. بنابراین بخش‌های مختلف ایران تحت نفوذ حکومت‌های محلی قرار گرفت. حکومت اتابکان لر کوچک (580-1006ق) از جملۀ این حکومت‌های محلی است که در دوران ضعف سلجوقیان تشکیل شده بود. حد فاصل بین تهاجم مغول تا تشکیل سلسلة ایلخانی، دوره‌ای سخت و بحرانی برای این حکومت محلی به شمار می‌رفت. بحران مشروعیت و سردرگمی آنان در پیوند با بازماندگان سلطنت خوارزمشاهی، خلافت عباسی و دربار مرکزی مغول، مهم‌ترین ابعاد تکاپوهای سیاسی ایشان بود. هدف مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای، ارزیابی تکاپوهای مشروعیت‌یابی اتابکان لر کوچک و تبیین مناسبات آنان با نهادهای مشروعیت‌بخش به منظور گذار از این دوران و حفظ موجودیت است. این پژوهش، پس از بیان مقدمه‌ای از بحث و مروری بر این حکومت محلی نشان می‌دهد که اتابکان لر کوچک از زمان شجاع‌الدّین، مؤسس این حکومت، در روند مشروعیت‌یابی خود، به جایگاه مشروعیت‌بخش نهاد سلطنت و خلافت توجه داشتند، اما سقوط خوارزمشاهیان، ضعف خلافت و جدی‌شدن تهدید مغولان به‌تدریج در زمان جانشینان وی به تحوّل در مناسبات با خلافت در دوران حسام‌الدّین تا نفوذ فزایندة مغول در زمان بدرالدّین منجر گردید و ادامة مشروعیت و حفظ موجودیت اتابکان لر را به تأیید مغولان وابسته نمود.

کلیدواژه‌ها

آقسرایی، محمود‌ بن‌محمد (1362). مسامرة‌الاخبار و مسایرة‌الاخیار. به اهتمام و تصحیح عثمان توران. چاپ دوم. بی‌جا: اساطیر.
آیتی، عبدالمحمد (1346). تحریر تاریخ وصاف. بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‌الفوطی، کمال‌الدّین عبدالرزاق بن احمد شیبانی (1381). الحوادث‌الجامعه. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا (1360). تاریخ فخری. ترجمة محمد وحید گلپایگانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اسکندربیگ ترکمان (1350). تاریخ عالم‌آرای عباسی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
اشپولر، برتولد (1365). تاریخ مغول در ایران. ترجمة محمود میرآفتاب. چاپ دوم. بی‌جا: علمی و فرهنگی. 
اقبال، عباس (1384). تاریخ مغول. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.
الهیاری، فریدون؛ عظیمی زواره، ندا؛ صادقانی، مجید (1389). نظام ایالات در دورة ایلخانی. اصفهان: ادب امروز.
بارتولد، و. و. (1358). خلیفه و سلطان و مختصری دربارة برمکیان. ترجمة سیروس ایزدی. تهران: امیر کبیر.
بدلیسی، شرف‌خان (1373). شرفنامه، تاریخ مفصل کردستان. با مقدمه و تعلقات و فهارس محمد عباسی. چاپ سوم. تهران: حدیث.
بناکتی، فخرالدّین (1348). تاریخ بناکتی. به کوشش جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی.
بهرامی، روح‌اله و مهدی صلاح (1390). «دولت آل‌خورشید و خلافت عباسی». مجله علمی پژوهشی پژوهش‌های تاریخی. ش: 11. ص 77-98.
بیانی، شیرین (1370). دین و دولت در ایران عهد مغول. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بیانی، شیرین (1379). مغولان و حکومت ایلخانی در ایران. تهران: سمت.
پزشک، منوچهر (1387). عصر فترت در ایران سده‌های میانه. تهران: ققنوس.
جوینی، علاءالدّین عطاملک (1334). تاریخ جهانگشا.  به تصحیح محمد قزوینی. لیدن.
حمدالله مستوفی (1362). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
خودگو، سعادت (1378). اتابکان لر کوچک. خرم‌آباد: افلاک.
خیراندیش، عبدالرسول (1380). «صورت‌شناسی تاریخ‌های محلی». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. ش 46و47. ص3-31.
دست‌غیب، عبدالعلی (1367). هجوم اردوی مغول به ایران. تهران: علم.
رشیدالدّین فضل‌الله همدانی (1338). جامع‌التواریخ. به کوشش بهمن کریمی. تهران: اقبال.
رشیدالدّین فضل‌الله همدانی (1362). جامع‌التواریخ. به کوشش بهمن کریمی. چاپ دوم. تهران: اقبال. 
رشیدالدّین فضل‌الله همدانی (1373). جامع‌التواریخ. به تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی.  تهران: البرز.
زنده‌دل، فاطمه (1393). بررسی تاریخ سیاسی اتابکان لر کوچک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اراک.
سبط ابن‌الجوزی، شمس‌الدّین ابی‌المظفر یوسف بن قزاوغلی‌ الترکی (1371ق). مرآة‌الزمان ‌فی ‌تاریخ‌الاعیان.  حیدرآباد الدّکن: دائرةالمعارف‌العثمانیه.
ستوده، حسینقلی (1347). تاریخ آل‌مظفر. تهران: دانشگاه تهران.
شعبانی، رضا (1385). ایرانیان و هویت ملی. بی‌جا: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
طباطبایی‌فر، محسن (1384). نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه. تهران: نشر نی.
فیرحی، داود (1386). تاریخ تحول دولت در اسلام. قم: دانشگاه مفید.
قادری، حاتم (1378). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران. تهران: سمت.
قطب‌الدّین شیرازی، محمود بن مسعود (1389). اخبار مغولان در انبانۀ ملاقطب. به کوشش ایرج افشار. قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
کرون، پاتریشیا (1389). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام. ترجمة مسعود جعفری. تهران: سخن.
لسترنج، گی(1373). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. چاپ چهارم. بی‌جا: علمی و فرهنگی. 
لمبتون، آن (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: نشر نی.
لمبتون، آن. کی. اس(1385). دولت و حکومت در اسلام. ترجمة محمد‌مهدی فقیهی. چاپ چهارم. تهران: شفیعی.
لین، جورج (1389). ایران در اوایل عهد ایلخانان. ترجمة ابوالفضل رضوی. تهران: امیر کبیر.
ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد بن حبیب (1383). آیین حکمرانی. ترجمه و تحقیق حسین صابری. تهران: علمی و فرهنگی.
نسوی، شهاب‌الدّین ‌محمد ‌خرندزی (1384). سیرت جلال‌الدّین منکبرنی. به تصحیح مجتبی مینوی. چاپ سوم. تهران:  علمی و فرهنگی.
نطنزی، معین‌الدّین (1336). منتخب‌التواریخ معینی. به تصحیح ژان اوبن. تهران: کتابفروشی خیام.
هدایت، رضا‌قلی‌خان (1336). مجمع‌الفصحا. به کوشش مظاهر مصفا. بی‌جا: بی‌نا.
هدایت، رضاقلی‌خان (1339). تاریخ روضة‌الصفای ناصری.  بی‌جا: کتابفروشی‌های مرکزی، خیام، پیروز.