با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه ، تاریخ دانشگاه اصفهان

3 استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان

چکیده

محیط مذهبی شوشتر سبب شد تا قبل از دورة پهلوی، مردم شوشتر سعی کنند بخش اعظم موقوفات خود را به ساخت، تعمیر و تدارک احتیاجات مساجد، مدارس و امامزاده­ها اختصاص دهند؛ بنابراین در این ادوار، کارکرد وقف بیشتر فرهنگی ـ مذهبی بود. در دورة پهلوی نیز، علی­رغم تحول و دگرگونی شتابزده در عرصه­های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، مردم شوشتر همچنان به صورت کم و بیش، به مقولة وقف توجه نشان دادند. پژوهش حاضر، بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد وقف‌نامه­های ادارة اوقاف شوشتر و منابع کتابخانه­ای، درصدد است به بررسی «کارکردهای وقف در شوشتر دورة پهلوی» بپردازد و علاوه‌بر آن، دریابد میزان، نوع و مصارف موقوفات در این بازه زمانی به چه صورت بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که، کارکردهای موقوفات، گرچه بیشتر فرهنگی ـ مذهبی است، اما همین کارکرد، در راستای سیاست ضدمذهبی حکومت پهلوی متحوّل شده و به صورت کم‌رنگی تداوم یافته؛ به طوری که براساس اسناد موجود، تنها 8 مورد سند وقفی در شوشتر تنظیم شده است. علاوه‌بر این، توجه به مسائل بهداشتی، به عنوان کارکرد اجتماعی وقف، به صورت محدود و توأم با کارکرد فرهنگی ـ مذهبی وجود داشته است.  

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب. ترجمة کاظم فیروزمند و دیگران. تهران: نشر مرکز.
ابن­بطوطه (1376). سفرنامه. ترجمة علی موحد. تهران: آگاه.
احمد بن سلمان. ابوسعید (1358). مقدمه­ای بر فرهنگ وقف. تهران: انتشارات سازمان اوقاف.
ادارة اوقاف کل خوزستان: سند آرشیو 3 شوشتر، سند آرشیو 4 شوشتر، سند آرشیو 5 شوشتر، سند آرشیو 9 شوشتر، سند آرشیو 10 شوشتر، سند آرشیو 12 شوشتر، سند آرشیو 13 شوشتر، سند آرشیو 15 شوشتر،  سند آرشیو 27 شوشتر، سند آرشیو 29 شوشتر، سند آرشیو 31 شوشتر، سند آرشیو 32 شوشتر، سند آرشیو 33 شوشتر، سند آرشیو 34 شوشتر، 1-538-8 الف، 2-538-8 الف.
اسدپور، حمید و دیگران (1396). «سنت نبوی وقف و جایگاه آن در حیات اجتماعی شوشتر از عهد صفوی تا قاجاریه». ماهنامه آفاق علوم انسانی. شماره هشتم. ص 1-26.
امام ­شوشتری، محمدعلی (1331). تاریخ جغرافیایی خوزستان. تهران: امیر کبیر.
امینی، علیرضا (1385). تحولات سیاسی اجتماعی ایران از قاجاریه تا رضاشاه. تهران: نشر قومس.
بصیرت­منش، حمید (1375). «سیاست مذهبی حکومت رضاشاه» تاریخ معاصر ایران (مجموعه مقالات). کتاب دهم. موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی.
جزایری­ شوشتری، سیدعبدالله (1395). تذکره شوشتر. تصحیح مهدی کدخدای طراحی. اهواز: نشر ترآوا.
دلفی موسوی­، اکبر (1395). تاریخ کشتیرانی در کارون. اهواز: انتشارات ترآوا.
دوبد، بارون (1371). سفرنامه لرستان و خوزستان. ترجمة محمدحسین آریا. تهران: علمی و فرهنگی.
سازمان اسناد ملی ایران (1371). خشونت و فرهنگ: اسناد محرمانه کشف حجاب. به کوشش مدیریت پژوهش، انتشارات و آموزش تهران. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): سند شمارة 49621/293.
سازمان اوقاف و امور خیریه (1396). قانون اوقاف. چاپ ششم. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه.
سلیمی­فر، مصطفی (1370). نگاهی به وقف و آثار اقتصادی- اجتماعی آن. مشهد: آستان قدس رضوی.
شوشتری، میرعبداللطیف خان (1363). تحفه العالم و ذیل التحفه (سفرنامه و خاطرات میر عبداللطیف خان شوشتری). به اهتمام صمد موحد. تهران: طهوری.
فلاح­زاده، سیدحسن (1391). رضاخان و توسعه ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قاسمی­زاده راوری، محمد (1396). نگاهی نو به آثار اجتماعی وقف. تهران: سازمان اوقاف و امور خیریه.
قنبری مرداسی، جمیله (1395). کارکرد سنت وقف در خوزستان در دورة قاجار و پهلوی. کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
کریمی، قمر (1391). بررسی موقوفات دو شهر شوشتر و دزفول در دوره قاجار. کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی. دانشگاه الزهرا(س). دانشکده ادبیات، زبان‌های خارجه و تاریخ.
کشاورز، محمد (1388). بررسی انگیزه­های واقفان در شهر تهران. فصلنامه میراث جاویدان. سال هفدهم. شماره 68. ص 100-109.
لمبتون، ا.ک.س (1362). مالک و زارع. ترجمة منوچهر امیری. تهران: علمی و فرهنگی.
مجموعه قوانین و مقررات اصلاحات ارضی خالصه و تعیین  متصرفین اراضی دولتی.
مریدی ­شوشتری، اکرم (1391). شوشتر یعنی خو‌ب‌تر. اهواز: انتشارات ترآوا.
مکی، حسین (بی‌تا). تاریخ بیست ­ساله. تهران: علمی.
نجفی، محمدحسن (1392). جواهرالکلام. تهران: بی‌نا.
نوری، محمد (1389). «تحولات تاریخی و کارآمدی وقف در ایران». فصلنامه میراث جاویدان. ش 7. ص 31-52.
واقعه کشف حجاب (1373). اسناد منتشر نشده از واقعة کشف حجاب در عصر رضاخان. به اهتمام مرتضی جعفری و دیگران. سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی. مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
یوسفی، سکینه (1389). ویژ­ه‌نامه نقش اصناف در انقلاب اسلامی. مشهد در انقلاب اسلامی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
 
مصاحبه
 منصوری، غلامحسین. 53. (23/9/1396). کارمند اداره اوقاف شوشتر. شوشتر.