با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

2 مربی گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

چکیده

متفقین در شهریور1320 به ایران حمله کردند و یکی از اقدامات مهم روس‌ها و انگلیسی‌ها مصادرة کامیون‌های فعال در سیستم حمل و نقل ایران بود تا از آنها برای اهداف نظامی خود بهره ببرند. انگلیسی‌ها ابتدا شرکت اپاتز را برای حمل و نقل از مسیر هندوستان تا خراسان به‌وجود آوردند؛ ولی با مشاهدة ناکامی آن، متفقین توافق کردند که با همکاری آمریکا، اتحادیة بازرگانی بریتانیا که به فارسی یو.کی.سی.سی نامیده می‌شد، جایگزین اپاتز شود. این شرکت حمل و نقل نقش محوری در انتقال تسلیحات نظامی و مایحتاج به شوروی داشت ولی در عین حال اثرات مختلف اقتصادی و اجتماعی نیز از خود به‌جا گذاشت.
از آنجا که شاخه‌ای از مسیر ارتباطی مورد استفادة متفقین از خراسان عبور می‌کرد، تأثیرات آن بر زندگی مردم خراسان، از جنبه‌های گوناگون، مشهود بود. مصادرة کامیون‌های باری، جاده‌سازی، انجام فعالیت‌های اقتصادی، حمل و نقل بار، قاچاق کالا، استخدام رانندگان و کامیون‌داران و اقدامات اجتماعی، نظیر جابه‌جایی اسرای جنگ، از مهم‌ترین فعالیت‌های فرعی یو.کی.سی.سی بود که اثرات اقتصادی و اجتماعی به دنبال داشت و این مقاله در پی بررسی بیشتر این اثرات و نحوة اثرگذاری یو.کی.سی.سی بر خراسان، در طی سال‌های جنگ جهانی دوم است. مهم‌ترین سؤالات این پژوهش علت فعالیت یو.کی.سی.سی در خراسان، زمینه‌های فعالیت شرکت و ابعاد اثرات آن است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و براساس اسناد تاریخی و تحقیق میدانی و انجام مصاحبه دربارة شرکت حمل و نقل یو.کی.سی.سی در خراسان انجام گرفته است و نشان می‌دهد شرکت حمل و نقل یو.کی.سی.سی، علاوه‌بر زمینة اصلی فعالیت خود، در بسیاری زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی، از جمله زندگی رانندگان، خطرات ناشی از رانندگی، مشکلات حمل و نقل و فعالیت اقتصادی تأثیرگذار بوده است.

کلیدواژه‌ها

آرشیو تاریخ شفاهی کتابخانة آستان قدس رضوی، کاست شمارة 2365.
اسکرین، کلارمونت پرسیوال (بی‌تا). جنگ جهانی در ایران. ترجمة غلامحسین صالحیار. تهران: اطلاعات.
ایران در اشغال متفقین: مجموعه اسناد و مدارک 24-1318 (1371). به کوشش صفاءالدین تبرائیان. تهران: مؤسسة فرهنگی خدماتی رسا.
بایگانی راکد شهرداری مشهد، پرونده حسن علیزاده قمصری.
ترکمان، محمد (1370). اسناد نقض بی طرفی ایران در شهریور 1320- سیاست خارجی در آستانه اشغال. تهران: کویر.
دمندان، پریسا (1389). بچه‌های اصفهان. ترجمة سهراب مهدوی و سیمین دهقانی. تهران اونیو. تهران. نشر نظر.
ذوقی، ایرج (1368). ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم. تهران: پاژنگ. چاپ دوم.
رابینو، لویی (1363)، دیپلمات‌ها و کنسول‌های ایران و انگلیس، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، تهران: نشر تاریخ ایران.
روزنامه آزادی، 30 مهر 1321ش. چاپ مشهد، شمارة 2077، ص 2.
روزنامه آزادی، 5 اردیبهشت 1325ش، چاپ مشهد، شمارة 2351، ص 1.
روزنامه آفتاب شرق، 20 دی 1343ش.، چاپ مشهد، شمارة 7524، ص 6.
روزنامه اطلاعات، 8 فروردین 1321ش. چاپ تهران: سال شانزدهم، شمارة 4840، ص 1.
روزنامه چمن، 20 ربیع الثانی 1335، چاپ مشهد، شمارة 62 سال دوم، ص1.
روزنامه دادگستران، 14 اسفند 1322، چاپ مشهد، شمارة 3، سال اول، ص4.
روزنامه دادگستران، 16 اسفند 1322، چاپ مشهد، شمارة 4، سال اول، ص2.
روزنامه دادگستران، 1 فروردین 1323، چاپ مشهد، شمارة 9، سال اول، ص4.
روزنامه دادگستران، 20 فروردین 1323، چاپ مشهد، شمارة 16، سال اول، ص4.
روزنامه دادگستران، 21 اردیبهشت 1323، چاپ مشهد، شمارة 29، سال اول، ص1.
روزنامه دادگستران، 31 اردیبهشت 1323، چاپ مشهد، شمارة 33، سال اول، ص3.
روزنامه دادگستران، 9 خرداد 1323، چاپ مشهد، شمارة 37، سال اول، ص4.
روزنامه دادگستران، 18 خرداد 1323، چاپ مشهد، شمارة 41، سال اول، ص 3.
روزنامه دادگستران، 1 تیر 1323، چاپ مشهد، شمارة 47، سال اول، ص 1.
روزنامه دادگستران، 10 آبان 1323، چاپ مشهد، شمارة 87، سال اول، ص 4.
روزنامه دادگستران، 4 بهمن 1323، رمشهد، شمارة 102، سال اول، ص2.
روزنامه راستی، 1 خرداد 1323ش.، چاپ مشهد، شمارة 106، ص 1.           
روزنامه شهرآرا، 7 خرداد 1390ش. چاپ مشهد، شمارة 573، ص 14.
شیرین‌کام، فریدون و فرجام‌نیا، ایمان (1389). پیشگامان رشد. تهران: اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران.
صاحبکاران، معصومه (1392). «مهاجران لهستانی در خراسان». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارة 186، آبان. ص83-88.
صدر نبوی، رامپور (1365). «وضع پولی ایران در جنگ دوم جهانی». تحقیقات جغرافیایی. شمارة اول. تابستان. ص102-121.
مجید فیاض، عبدالمجید (1381). از باغ قصر تا قصر آرزوها (خاطرات سیاسی یک عضو سابق حزب توده). تهران: کویر.
مرکز اسناد آستان قدس سند شمارة 8/74420 و 9/74420 و 10/74420.
مشهد، مصاحبه با پای‌بست، مصاحبه کننده علی نجف‌زاده دربارة شرکت حمل و نقل یو.کی.سی.سی 4/6/1388.