In collaboration with Payame Noor University and Iranian Society of History

Document Type : pajoheshi

Authors

1 Assistant professor of Islamic Sciences group, Deparmentof Human sciences and literature, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.

2 Associate Professor, Deparment of History of islamic Civilization, University of Maarif, Qom,Iran.

10.30473/lhst.2024.66362.2798

Abstract

Investigating the influential factors in Islamic civilization is important. The people of different cities, including Qom, as one of the important Shiite religious cities, have been influential in the flourishing of Islamic civilization. This research using the descriptive-analytical method based on the data of the most authentic narrative and historical, geographical and royal books, seeks to answer the question that what effects did Qom have on Islamic civilization from the second to the fourth century Hijri? The findings show that the people of Qom, both local natives and Arab Shiite Ash'aris, using efficient manpower and a coherent plan, in a short period of time, were able to have an impact on Islamic civilization by self-sufficient in various political, economic, commercial, industrial, agricultural, animal husbandry, judicial, military, scientific, architectural and art sectors, exporting high-quality goods to Islamic countries, providing efficient political force for other cities, sending merchants and traders to different Islamic cities, ensuring the security of transportation routes, and inventing and transferring the art and architecture style to other Islamic cities.

Keywords

Main Subjects

منابع ابن اثیر، على بن ابى الکرم (1965م). الکامل فی التاریخ. بیروت، دار صادر. ‏ابن بابویه قمی، شیخ صدوق (1378). عیون أخبار الرضا علیه‌السلام. چاپ اول، تهران: ‏نشر جهان. ابن تغرى بردى، یوسف (1392/1972). النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ط الاولی، قاهره: الموسسة المصریة العامة. ابن حوقل، محمد (1398م). صورة الأرض. ط الثانی، بیروت: دار الصادر. ابن خردادبه، عبید الله (1992م). المسالک و الممالک. ط الاولی، بیروت: دار صادر. ابن رسته، احمد (1892م). الأعلاق النفیسة و یلیه کتاب البلدان. ط الاولی، بیروت: دار صادر. ابن عبد ربه، احمد بن محمد (1407/1986). عقد الفرید. بیروت: دارالکتب العلمیه. ابن عباد، صاحب (بی‌تا). رسائل، مصحح، شوقی، ضیف؛ عزام، عبدالوهاب، قاهره: دار الفکر العربی. ابن‌ کثیر، اسماعیل (1407/1986). البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر. ابن فقیه، احمد بن محمد (1416/1995). البلدان. تحقیق یوسف الهادی، ط الاولی، بیروت: عالم الکتب. آدام متز(1393). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، چاپ پنجم، تهران: امیر کبیر. ادریسى، محمد بن محمد (1409/1988). نزهة المشتاق فی إختراق الآفاق، چاپ ‌اول، بیروت: عالم الکتب. اریک، شرودر (1387). در شاهکارهای هنر ایران. ترجمه پرویز خانلری، چاپ ششم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. اعتماد السلطنة، محمدحسن (1367). مرآة ‌البلدان، تهران: دانشگاه تهران. اصطخرى، ابراهیم بن محمد (2004م) المسالک و الممالک. تحقیق محمد جابر عبدالعال حینی، ط الاولی، قاهره: الهیئة العامة لقصور الثقافة، قاهره. اصفهانی، عبدالله بن محمد (1412/1991). طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها»، ط الثانیة، بیروت: موسسة الرسالة. آقا بابایی، رضا (1384). آثار تاریخی و فرهنگی قم. چاپ اول، قم: زائر. امین، محسن (1403/1982). اعیان الشیعه. تحقیق حسن امین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات. برتولد اشپولر، (1386). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه: جواد فلاطوری، چاپ هفتم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. مستوفى قزوینى، حمد الله (1364). تاریخ گزیده. تحقیق عبدالحسین نوایى، چاپ سوم، تهران: امیر کبیر. بنایی، علی (1390). شناختنامه قم، چاپ اول، قم: نور مطاف. پاک، محمد رضا (1382). قم دو قرن نخست هجری. تاریخ اسلام، شماره 14، تابستان 1382، ص17 تا 48. --- (1384). فرهنگ و تمدن اسلامی در قم (قرن سوم). چاپ اول، قم: زائر. توحیدی، علی بن محمد (1412/1991). أخلاق الوزیرین = مثالب الوزیرین = أخلاق الصاحب بن عباد وابن العمید. تحقیق محمد بن تاویت الطنجی، بیروت: دارصادر. ثعالبی نیسابوری، ابومنصور (1403/1982). یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر. تحقیق مفید محمد قمحیه، ط‌الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیه. حسینی قمی، صفی‌الدین (بی‌تا). خلاصة البلدان، به کوشش حسین مدرسی طباطبایی قمی، قم: چاپ حکمت. حدود العالم من المشرق الى المغرب (1423/2002). تحقیق یوسف الهادی، ط الاولی، قاهره: دارالثقافیه للنشر. حموى، یاقوت بن عبد الله (1995م). معجم البلدان. ط الثانی، بیروت: دار صادر. حمیری، ابن عبدالمنعم (1984م). الروض المعطار فی خبر الاقطار. تحقیق عباس احسان، ط الثانی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون. خزرجی، ابودلف (1354). سفر نامه ابو دلف در ایران. تحقیق ولایمیر مینورسکی، ترجمه سید ابوالفضل طباطبایی، تهران: انتشارات زوار. رازی قزوینی، عبد الجلیل (1331). النقض (بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضایح الروافض). تعلیق و تصحیح: سید جلال الدین حسینی ارموی، بی‌جا: بی‌نا. رافعی قزوینی، عبد الکریم (1408/1987). التدوین فی اخبار قزوین، تحقیق: عطاء الله عطاردی قوچانی، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه. سبکی، عبد الوهاب بن تقی الدین (1413/1992). طبقات الشافعیة الکبرى. محقق محمود محمد الطناحی، ط‌الثانیة، بی‌جا: هجر للطباعة والنشر والتوزیع. طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، ط‌الثانیة، بیروت: دارالتراث. طبسی، محمد جواد (1384). قم عاصمة الحضارة الشیعه. ط‌الاولی، قم: زائر. طوسی، محمد بن حسن (1373). رجال الطوسی. تحقیق جواد قیومی اصفهانی، چاپ سوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ---- (1411/1990). کتاب الغیبة.‏ چاپ اول، قم: دارالمعارف الإسلامیة. ---- (1417/1996). الفهرست. تحقیق شیخ جواد قیومی، بی‌جا: بی‌نا. فقیهی، علی‌اصغر (1366). آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم آن عصر. چاپ سوم، بی‌جا: چاپخانه دیبا. ---- (1386). تاریخ جامع قم (تاریخ‌مذهبی‌قم). چاپ سوم، قم: زائر. فیض قمی، محمدرضا (1329). گنجینه آثار قم. چاپ اول، قم: چاپخانه مهر استوار. قزوینى، زکریا بن محمد (1998م). آثار البلاد و اخبار العباد. چاپ اول، بیروت: دار صادر. قمی، حسن بن محمد (1385). تاریخ قم مرعشی. مصحح محمد رضا انصاری، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی. قمی، حسن بن محمد (1385). تاریخ قم، دار التحقیق آستانه مقدسه، چاپ اول، قم: زائر. قمی، عباس (1380). الأنوار البهیة. ترجمه محمد محمدى اشتهاردى، چاپ سوم، قم: ناصر. کاتب بغدادى، قدامه بن جعفر (1981م). الخراج و صناعة الکتابة. تحقیق محمد حسین زبیدی، ط‌الاولی، بغداد: دارالرشید للنشر. کشى، محمد بن عمر (1404/1983). اختیار معرفة الرجال. چاپ ‌اول، قم: موسسة آل‌البیت لإحیاء التراث. گرانتوفسکی، ادوین آرویدوویچ (بی‌تا). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، مترجم، کیخسرو کشاورزی، تهران: پویش. گوشه‌ای از تاریخچه شهر قم (1379). میراث شهاب، شماره 21، پاییز 1379، ص 78-86. لسترینج، گاى (1413/1992). بلدان الخلافة الشرقیة. ط‌ الاولی، قم: شریف‌الرضی. مجاهدی، محمدعلى (1386). کاروان شعر عاشورایى. چاپ اول، قم: زمزم. مجلسی، محمدباقر (1403/1982). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. ط الثانیة، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی. محمدی اشتهاردی، محمد (1384). حضرت معصومه(س) فاطمه دوم، چ‌دوم، قم: نشر اخلاق. مدرسى طباطبائى، حسین (1364). قم نامه (جغرافیای شهرها). چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی. مسکویه رازی، ابو علی (1379). تجارب الأمم. تحقیق ابوالقاسم امامى، ط الثانیه، تهران: سروش. مصطفوى، حسن (1430/2008). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم. چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه. معین، محمد (1386). فرهنگ معین، چاپ چهارم، تهران: انتشارات ادنا. مفید، محمدبن نعمان (1413/1992). الاختصاص، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید. مقدسی، محمد بن احمد (1411/1990). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. قاهره: مکتبة المدبولی. مکی، محمد کاظم (1383). تمدن اسلامی در عصر عباسیان. ترجمه محمد سپهری، چاپ ‌اول، تهران: انتشارات سمت. مهلبى، حسن بن احمد (2006م). الکتاب العزیزى او المسالک و الممالک. چاپ اول، دمشق: التکوین. میرعظیمی، جعفر (1389). بارگاه فاطمه معصومه تجلیگاه فاطمه زهرا. چ‌سوم، قم: میراث ماندگار. نائینی اردستانی (کجوئی قمی)، محمد علی (1381). انوار المشعشعین. تحقیق محمد رضا انصاری قمی، چ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی. نجاشى، احمد بن على (1365). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. نهایة الأرب فی اخبار الفرس و العرب (1375/1955). تصحیح، دانش‌پژوه، محمدتقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. همدانی، رشید الدین (1392). جامع التواریخ (تاریخ ایران و اسلام). تحقیق محمد روشن، میراث تهران: مکتوب. یعقوبى، احمد بن اسحاق (1422/2001). البلدان. تحقیق محمد امین ضناوی، ط الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیة. ---- (بی‌تا). تاریخ الیعقوبى. بیروت: دار الصادر.