ORIGINAL_ARTICLE
وضعیت اقتصادی و تجاری آذربایجان در قرن چهارم هجری
آذربایجان علیرغم آنکه به لحاظ سیاسی در قرن چهارم هجری اوضاع ناآرامی را سپری میکرد، اما به سبب غنای منابع طبیعی و انسانی، موقعیت استراتژیک، آبادانی شهرها، راهها و روستاها از رونق اقتصادی برخوردار بود.این پژوهش بر آن است که با تکِیه بر دادههای تاریخی و جغرافیایی و با روش توصیفی-تحلیلی، علل رونق اقتصادی آذربایجان را در شرایط سیاسی مذکور بررسی نماید. یافتههایی که با تمرکز برمحصولات تولیدی، راههای تجاری، بازارها، نظام پولی و صادرات به دست آمد، حاکی از آن است که با توجه به قدرت گرفتن امرای محلی در آذریایجان و اتخاذ سیاستهای مستقل، ضرب سکه، سهلگیری در دریافت مالیات، موجبات رشد اقتصاد مردمی آذربایجان فراهم آمد. تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی افزایش یافت و با ایجاد بازارهای بینالمللی و عرضه کالاهای متنوع در آنها و صادرات به سایر بلاد، آذربایجان سهم مهمی در اقتصاد قرن چهارم هجری ایفا نمود.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8046_31ef02d7c43f8419b846e1659a954610.pdf
2021-09-23
11
32
10.30473/lhst.2021.8046
آذربایجان
تولید
تجارت
نظام مالی
بازار
پریسا
قربان نژاد
ghorbannejad@alzahra.ac.ir
1
دانشیار گروه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران ـ ایران
LEAD_AUTHOR
آلیاری، حسین (1363). «نام شهرها و وضع راههای آذربایجان در قرون نخسنین اسلامی». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. دوره 32، شماره 132. ص 83-100.
1
ابناثیر، علیبنمحمد (1386ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر .
2
ابنحوقل، ابوالقاسم محمد (1366). سفرنامه ابنحوقل ایران در صوره الارض. ترجمة جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
3
ابنخرداذبه، عبیدالله (1889م). المسالک والممالک. لیدن: مطبعه بریل.
4
ابنرسته، احمدبنعمر (1892م). اعلاق النفیسه. لیدن: مطبعه البریل.
5
ابنفقیه، احمدبنمحمد (1416م). البلدان. محقق: یوسف هادی، بیروت: عالم الکتب.
6
ابودلف، مسعود بن مهلهل (1354). سفرنامه. تحقیق ولادیمیر مینورسکی. ترجمة سید ابوالفضل طباطبایی. تهران: زوار.
7
ادریسی، محمد بن محمد(1409م). نزهه المشتاق فی اختراق الآفاق. بیروت: دار صادر.
8
اشپولر، برتولد (1377). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ج2. ترجمه مریم میر احمدی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
9
اصطخری، ابواسحقابراهیم(1340). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: بنگاه نشروترجمه.
10
افضلالدین کرمانی، احمد بن حامد (1326). تاریخ افضل. مصحح مهدی بیاتی. تهران: دانشگاه تهران.
11
بازار ایرانی. تهران: دفتر معماری و طراحی شهرسازی. 1388.
12
بلاذری، احمدبنیحیی (1988م). فتوح البلدان.بیروت: دار و مکتب الهلال.
13
ثعالبی، ابی منصور عبدالملک بن محمد (1867م). لطائف المعارف. ویراستار پروفسور پی دی جونگ. لیدن: بریل.
14
جاحظ، ابیعثمانعمرو (1414ق). التبصر بالتجاره. قاهره: مکتبه الخانجی.
15
چوکسی، جمشید گرشاسب (1393). ستیز و سازش. مترجم نادر میر سعیدی. چاپ هفتم. تهران: ققنوس.
16
حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: طهوری. 1362
17
خلف تبریزی، محمدبنحسین (1342). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. چاپ دوم. تهران: رشدیه.
18
دهخدا، علیاکبر (1377). لغت نامه دهخدا. به کوشش محمد معین. تهران: دانشگاه تهران.
19
دهقان، علی (1343). سرزمین زرتشت. تهران: ابنسینا.
20
رجبی، آزیتا (1386). ریختشناسی بازار. تهران: آگاه.
21
رئیسنیا، رحیم (1368). آذربایجان در سیر تاریخ. تبریز: انتشارات نیما.
22
زریاب، عباس (1390). «آذربایجان». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
23
سلطانزاده، حسین (1380)، بازارهای ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی تهران.
24
شجاعدل، نادره (1385). «پژوهشی پیرامون جاده ابریشم و کاروانسرای این مسیر در شمال غرب». فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تاریخی. دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 11 و 12. ص55-72.
25
شعار، جعفر (1377). «ابنحوقل». دانشنامه جهان اسلامی. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
26
صابی، هلال بن محسن(1397). رسوم دارالخلافه، ترجمة محمدرضا شفیعی تهران: کارنامه.
27
طبری، محمد بن جریر (1413ق). تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک. بیروت: مؤسسه عزالدین.
28
علی، صالح احمد(بی تا). المنسوجات و الألبسه العربیه فی العهود الاسلامی اولی، بیروت: شرکه المطبوعات لتوزیع و نشر.
29
فروزانی، سیدابوالقاسم (1389). «عوامل موثر بر فرآیند حکومت ساجیان با خلافت عباسی». فصلنامه تاریخ اسلام. پیاپی 42-41. ص 229-253.
30
قبادیان،وحید (بیتا). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
31
ناصرخسرو قبادیانی (1341). سفرنامه. به کوشش غنیزاده. تهران: انتشارات محمودی.
32
کاتب بغدادی، قدامه بن جعفر (1370). الخراج. مترجم حسین قره چانلو. بهران: نشر البرز.
33
کاراپتیان، آرمینه (1391). «پیشینه فرشهای ارمنی و بازتاب نماد و انگاره در اصالت نقش های آن». فصلنامه فرهنگی ارمنیان «پیمان». سال شانزدهم. شماره 60. ص7-50.
34
کاهن. کلود(1379). «قبایل، شهرها و سازمانبندی اجتماعی». تاریخ ایران کمبریج. تهران: امیرکبیر. جلد4. ص263-283.
35
کربلایی، حافظ حسین کربلایی (1344). روضات الجنان و جنات الجنان. به کوشش جعفر سلطان القرائی. تهران: بنگاه نشر و ترجمه.
36
کسروی، احمد (1384). شهریاران گمنام. تهران: دنیای کتاب.
37
لسترنج، گی (1377).جغراقیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
38
مادولونگ. و. (1379). «سلسلههای کوچک شمال ایران». تاریخ ایران کمبریج. تهران: امیرکبیر. جلد 4. ص172-217.
39
مایلز. ج. ک. (1379). «سکهشناسی»، تاریخ ایران کمبریج. تهران: امیرکبیر. جلد 4. ص315-330.
40
متز، آدام (1364). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: امیرکبیر.
41
مسکویه، احمدبن محمد (1424ق). تجارب الامم و تعاقب الهمم. محقق سید حسن کسروی. لبنان: ناشر دارالکتب العلمبه بیروت.
42
مطهرالازدی، محمد کربلایی (1902م). حکایه ابوالقاسم بغدادی. هایدلبرگ: انتشارات کرل ونتر.
43
مظاهری، علی (1348). زندگی مسلمانان در قرون وسطی، ترجمه مرتضی راوندی، تهران: نشر سپهر.
44
معین، محمد (1386). فرهنگ، گردآورنده عزیزالله علیزاده، چاپ چهارم. تهران: انتشارات ادنا.
45
مقدسی، محمدبناحمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی، تهران: کومش.
46
نظری، مجید (1394). «تجارت ایران و چین در قرن چهارم هجری». فصلنامه فقه و تمدن اسلامی. سال 12. شماره 46. ص 11-29.
47
نفیسی، علیاکبر (2535ش). فرهنگ نفیسی. تهران: کتابفروشی خیام.
48
هوسپیان، شاهن (1395). «سکههای خلفای عرب ضرب شده در ارمنستان». فصلنامه فرهنگی ارمنیان «پیمان»،. سال بیستم. شماره 77. ص 329-351.
49
واندنبرگ، لوئی (1345). باستان شناسی ایران باستان، ترجمة عیسی بهنام، تهران: دانشگاه تهران.
50
ویلسن، ج. کریستی(بیتا). تاریخ صنایع ایران، ترجمة عبدالله فرار، تهران: فرهنگسرا.
51
یاقوت حموی، یاقوتبنعبدالله (1383). معجم البلدان، ترجمة علینقی منزوی. تهران: میراث فرهنگی کشور.
52
یعقوبی، احمد بن اسحاق (1422م). البلدان. محقق محمد ضنابی ناشر. بیروت: دارالکتب العلمیه.
53
Dilgam Ismailov, HISTORY OF AZERBAIJAN (TEXTBOOK) (2017). BAKU: Azerbaijan Architecture and Construction University.
54
Shahmoradi. Seyyed Masoud (2013). “Assessment and Analysis of Ismaili Sect’s Functionality Sect in Azerbaijan 4th - 10th Century A.H.” Asian Culture and History; Vol. 5, No. 1; 51-59.
55
Pope A. U(1925). The myth of the Armenian dragon carpets. Jaharbuch: der Asistatischen kunst 11.
56
UNESCO (2010). Convention for the Safeguarding Cultural Heritgeinter Govermental. “ITH/10/5.COM/CONF.202/ Decisions”. Kenya.
57
Vacca, Alison (2015). “Nisbas of the North: Muslims from Armenia, Caucasian Albania, and Azerbaijan in Arabic Biographical Dictionaries (4th-7th centuries AH)”. Arabica. 62. 521-550.
58
Jacobsen, Charles (1931). Facts about Oriental Rugs. First edition. NY. Hardcover: Du Bois Press of Rochester.
59
Iranicaonline (1990). “Carpet”. New Yourk: Encyclopædia Iranica Foundation.
60
Jay Gluck & Sumi Hiramoto
61
Gluck (1977). A Survey of Persian handicraft .Michigan: Survey of Persian Art.
62
ORIGINAL_ARTICLE
خاندان حکومتگر بنو شومله؛ مسئله مشروعیت و سیاستهای محلی آن
با ضعف سلجوقیان در نیمه دوم سده ششم هجری/ دوازدهم میلادی، سلسلههای اتابکی متعددی در گوشه و کنار کشور سر برآوردند که یکی از این سلسلهها از سوی بزرگان ایل افشار، در منطقه خوزستان و لرستان شکل گرفت. یکی از رؤسای ایل افشار بهنام اتابک شومله که به دربار سلجوقی راه یافته بود، با استفاده از آشفتگیهای سیاسی پس از درگذشت سلطان مسعود سلجوقی در 547ق، به خوزستان رفت و با تحت حمایت گرفتن برخی از شاهزادگان سلجوقی، حکومت اتابکی دیگری بنیان گذاشت که با انتساب به نام او، میتوان آن را سلسله بنیشومله نامید. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی، چگونگی تأسیس، مشروعیتیابی، تثبیت و در نهایت زوال این سلسلة کمتر شناختهشده بررسی شده است. یافته پژوهش نشان میدهد که ضعف قدرت سلجوقیان و مساعد بودن حوزة فعالیت نهاد اتابکی در عرصة سیاسی، بستر مناسب را برای حضور افشارها در منازعات قدرت فراهم آورد. حکمرانان این سلسله کوشیدند تا از طریق برقراری مناسبات دوستانه یا ستیزهجویانه با قدرتهای موجود دربار سلجوقی، نظام خلافت عباسی و اتابکان آذربایجان و فارس، و استقرار امنیت اجتماعی در قلمرو، مشروعیت لازم برای تثبیت و تداوم قدرت خویش کسب کنند. با این وجود، کشمکشهای بیحاصل با حکومتهای همجوار و سستی جانشینان شومله و پارهای عوامل اقتصادی و اجتماعی موجب زوال این سلسله شد.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8045_594cbc51cb3ddaade9fc39a5fa51ed77.pdf
2021-09-23
33
50
10.30473/lhst.2021.8045
ایل افشار
بنیشومله
حسامالدین شومله
خوزستان
لرستان
شوشتر
محسن
رحمتی
rahmati.mo@lu.ac.ir
1
استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان ، خرم آباد ـ ایران
LEAD_AUTHOR
ابناثیر، عزالدین علی (1386ق). الکامل فی التاریخ. تصحیح کارل یوهانس تورنبرگ. بیروت: دارصادر.
1
ابنتغریبردی (بیتا). النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة. قاهره: وزارة الثقافة و الارشاد القومی. الموسسة المصریة العامة.
2
ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی (1412ق). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطاء. بیروت: دارالکتب العلمیه.
3
ابندبیثی، محمد بن سعید (1427ق). ذیل تاریخ مدینة السلام. تحقیق بشّار عوّاد معروف. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
4
ابنزرکوب، احمدبن ابیالخیر (1350). شیرازنامه. به کوشش اسمعیل واعظ جوادی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
5
ابنساعی، تاجالدین علی بن انجب (1934م). الجامع المختصر فی عنوان التواریخ و عیون السیر. عنّی بنشره مصفی جواد. بغداد: مطبعه السریانیة الکاتولیکیه.
6
ابنفوطی، کمالالدین عبدالرزاق بن احمد (1374). مجمع الآداب فی معجم الألقاب. تحقیق محمد الکاظم. تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
7
ابنفوطی، کمالالدین عبدالرزاق بن احمد (1424ق). الحوادث الجامعه. تحقیق مهدیالنجم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
8
ابوالغازی، بهادرخان (1383). شجره تراکمه. ترجمة آنادردی عنصری. گنبد قابوس: ایل آرمان.
9
ابوحامد محمد بن ابراهیم(1332). ذیل سلجوقنامه؛ ضمیمه سلجوقنامه. تصحیح اسماعیل افشار. تهران: کلاله خاور.
10
اصفهانی، عمادالدین کاتب (1400ق). زبدةالنصرة و نخبةالعصرة. تلخیص فتحبنعلی بنداری. بیروت: دارالآفاق الجدیدة.
11
بدلیسی، شرف الدین (1377). شرفنامه. تصحیح زرنوف. تهران: اساطیر.
12
جوینی، عطا ملک (1375). تاریخ جهانگشای. تصحیح محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب.
13
حسینی، صدرالدین ابوالفوارس (1933م). اخبارالدولة السلجوقیه. تصحیح محمد شفیع. لاهور.
14
حکیم زجاجی (1383). همایوننامه. تصحیح علی پیرنیا. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
15
حمدالله مستوفی (1362). نزهة القلوب. تصحیح گای لسترنج. تهران: دنیای کتاب.
16
حمدالله مستوفی (1364). تاریخ گزیده. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
17
ذهبی، شمسالدین محمد بن احمد (1413ق). تاریخ الإسلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی.
18
ذهبی، شمسالدین محمد بن احمد (1412ق). سیر أعلام النبلاء. تحقیق شعیب الأرنؤوط و همکاران. بیروت: مؤسسة الرسالة.
19
ذهبی، شمسالدین محمد بن احمد (1405ق). العبر فی خبر من غبر. تحقیق ابوهاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
20
راوندی، علی بن سلیمان (1363). راحة الصدور و آیة السرور. تصحیح محمداقبال. تهران: علمی.
21
رحمتی، محسن (1393). «سلیمانشاه ایوه و حمله مغول». مطالعات تاریخ اسلام. سال ششم. شمارة 22. ص 81-104.
22
رحمتی، محسن (1397). «خاندان برسقی و تحولات عصر سلجوقی». پژوهشهای تاریخی دانشگاه اصفهان. دوره جدید. سال دهم. شمارة 37. ص 111-127.
23
سبط بن جوزی، یوسف (2013م). مرآة الزمان فی تواریخ الأعیان. جزء 21 و 22. تحقیق ابراهیم الزیبق. دمشق: دار الرسالة العالمیه.
24
صدقی، ناصر (1388). «بررسی روندهای شکلگیری و دگرگونی نظام ادارة ایالات حکومت سلجوقی». تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء. سال 19. شمارة 77. ص 47-78.
25
عینی، بدرالدین (1966م). السیف المهند فی سیرة الملک المؤید. به کوشش فهیم محمد شلتوت. قاهره: دارالکتاب عربی.
26
قمی، نجمالدین ابوالرجاء (1363). تاریخ الوزراء. به کوشش محمدتقی دانشپژوه. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
27
کاشغری، محمود بن محمد بن حسین (1333ق). دیوان اللغاتالترک. تصحیح معلم رفعت. استانبول: مطبعه عامره.
28
افضلالدین کرمانی، ابوحامد (1331). المضاف الی بدایع الزمان فی وقایع کرمان. تصحیح و تحشیه عباس اقبال اشتیانی. تهران: چاپخانه مجلس.
29
کسروی، احمد (1306). «ایل افشار». مجله آینده. سال دوم. شمارة 8. ص 596-602.
30
المختارات من الرسائل (1378). به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
31
مشیرالدوله، میرزا جعفرخان (1348). رساله تحقیقات سرحدیه. به اهتمام محمد مشیری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
32
میرخواند، محمد بن خاوندشاه (1339). روضه الصفا. تهران: پیروز ـ خیام.
33
نیشابوری، ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه. تصحیح میرزا اسماعیل افشار. تهران: کلاله خاور.
34
وصاف الحضره، فضلالله بن عبدالله (1338). تاریخ وصاف الحضره. به اهتمام محمدمهدی اصفهانی. تهران: کتابخانه ابنسینا و کتابخانه جعفری تبریزی.
35
همدانی، رشیدالدین فضلالله (1373). جامع التواریخ. تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: نشر البرز.
36
همدانی، رشیدالدین فضلالله (1960م). جامعالتواریخ؛ ذکر تاریخ آلسلجوق. تصحیح احمد آتش. آنکارا: انجمن تاریخ ترک.
37
یاقوت حموی، شهابالدین ابوعبدالله (1977م). معجمالبلدان. بیروت: دارصادر.
38
Sümer, Faruk (1999). Oğuzlar (Türkmenlar): Tarihleri. Boy Teşkilati. Destanlari. Istanbul:
39
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تحلیلی اقدامات اقتصادی حکومت محلی سلجوقیان کرمان
حکومتها در منطقة کرمان میکوشیدند با ترویج کشاورزی و در اختیار گرفتن آب و تنظیم حقابه، درآمد پایداری داشته باشند. بنابر گزارش جغرافیدانان، در قرون نخستین اسلامی کشاورزی در کرمان رونق زیادی داشته و محصولات مختلفی در آنجا بهدست میآمده است؛ لکن عدم وجود راههای مناسب، فاصلة زیاد شهرها، موانع طبیعی چون کوهها و ناتوانی حکومتها در تأمین امنیت، عدم رونق تجارت و بازرگانی را در قرون نخستین اسلامی در کرمان سبب میشد. سلجوقیان ساختار اقتصادی کرمان را تغییر داده و تجارت را اساس اقتصاد این منطقه قرار دادند. مقالة حاضر که با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای به موضعگیری سلجوقیان در مورد مسائل اقتصادی و تغییراتی که در دورة سلجوقی در ساختار اقتصادی کرمان نسبت به ادوار پیش پدید آمد، پرداخته است. سؤال اصلی تحقیق حاضر مبتنی بر چگونگی نقش سلجوقیان در تغییر ساختار اقتصادی کرمان است؟ که این فرضیه مطرح شده که امرای سلجوقی و شیوه معیشت ایشان نقش مهمی در این تغییر داشتهاند. بر این اساس مقاله به این نتیجه دست یافته که سرشت شبانی و قبیلهای سلجوقیان به کشاورزی در کرمان آسیب وارد نمود اما ایشان با در اختیار گرفتن راههای تجاری، توانستند عواید سرشاری بهدست آورند و الگوی اقتصادی منطقه کرمان را تا حد زیادی تغییر دهند.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8047_bb780b7cfee0aa741bfb8ad01be3a532.pdf
2021-09-23
51
60
10.30473/lhst.2021.8047
کرمان
سلجوقیان کرمان
اقتصاد
تجارت
کشاورزی
محسن
مرسلپور
morsalpour@lihu.usb.ac.ir
1
استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان ـ ایران
LEAD_AUTHOR
محمد
پیری
m.piri@lihu.usb.ac.ir
2
استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان ـ ایران
AUTHOR
آبادی باویل، محمد ( 1357). ظرائف و طرائف. تبریز: انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی.
1
ابنفقیه همدانی (1416ق). البلدان. بیروت: عالم الکتب.
2
اشپولر، برتولد (1349). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمة فلاطوری و میراحمدی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
3
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1373). مسالک و الممالک. ترجمة تستری. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
4
افضلالدین ابوحامد کرمانی ( 1326) . بدایع الازمان فی وقایع کرمان. فرآورده مهدی بیانی. تهران: بینا.
5
افضلالدین ابوحامد کرمانی (1357). عقدالعلی للموقف الاعلی. تصحیح علیمحمد عامری نائینی. تهران: روزبهان.
6
بارتولد، و. و (1372). تذکره جغرافیای تاریخی ایران. ترجمة حمزه سردادور. چاپ سوم. تهران: توس.
7
تیت، جی.پی (1362). سیستان. به کوشش رئیسالذاکرین. زاهدان: ارشاد اسلامی سیستان و بلوچستان.
8
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1363). اشکال العالم. ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب. تهران: به نشر.
9
حدودالعالم (1372). مقدمه از بارتولد. ترجمة میرحسینشاه. تهران: دانشگاه الزهرا.
10
حسنین، عبدالنعیم محمد (1389). ایران و عراق در عصر سلجوقی. ترجمة موسوی و قنوات. اصفهان: جهاد دانشگاهی.
11
حموی، یاقوت (بیتا). معجم البلدان. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
12
خیراندیش، عبدالرسول؛ خلیفه، مجتبی (1386). «تجارت دریایی ایران در دوره سلجوقی در سده 5 و 6». فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره 65، ص 71-92.
13
رحمتی، محسن (1391-1392). «پیامدهای اجتماعی و اقتصادی هجوم غزها به کرمان». تاریخ ایران. دانشگاه شهید بهشتی، شماره 5. ص 147-173.
14
رشیدالدین فضلالله همدانی (1367). جامع التواریخ. به کوشش بهمن کریمی. تهران: اقبال.
15
روستا، جمشید؛ محمدی، الهام (1394). «تحلیل وضعیت تجاری و راههای کرمان در دورة حاکمیت سلجوقیان». پژوهشهای تاریخی. دانشگاه اصفهان. سال هفتم. شمارة 3. ص 119-136.
16
سومر، فاروق (1380)، اغوزها. ترجمة آنادردی عنصری. گنبدکاووس: حاجی طلایی.
17
فروزانی، ابوالقاسم (1393). سلجوقیان از آغاز تا فرجام. تهران: سمت.
18
فصیحی خوافی (1341). مجمل فصیحی. تصحیح محمود فرخ. مشهد: کتابفروشی باستان.
19
لسترنج، گی (1373). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
20
لمبتن، آن (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمة یعقوب آژند. تهران: نشر نی.
21
مارکوپولو (1324). سفرنامه. ترجمة محمد لوی عباسی. تهران: گوتمبرگ.
22
محمد بن ابراهیم (1343). سلجوقیان و غز در کرمان. تصحیح باستانی پاریزی. تهران: طهوری.
23
مرسلپور، محسن (1387). تاریخ سلجوقیان کرمان. کرمان: مرکز کرمانشناسی.
24
مسکویه، ابوعلی (1376). تجارب الامم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: توس.
25
مقدسی، محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
26
ناصرالدّین منشی (1362). سمط العلی للحضره العلیا. تصحیح عباس اقبال. تهران: اساطیر.
27
وزیری، احمدعلی خان (1375). تاریخ کرمان. تصحیح و تحشیة باستانی پاریزی. تهران: علمی.
28
ویتفوگل، کارل آوگوست (1391). استبداد شرقی. ترجمة محسن ثلاثی. چاپ سوم. تهران: نشر ثالث.
29
Peacock, A.C.S,(2015), The greate Seljuk empire, Edinburg university press.
30
Rice, Tamara.T, (1961), The Seljuks in Asia minor, London , Thomas and Hudson.
31
ORIGINAL_ARTICLE
قلعۀ ماکو در منازعات صفویان و عثمانیها
با شکلگیری حکومت صفوی و آغاز جنگهای ایران و عثمانی در شمالغرب ایران، ناحیۀ ماکو به مرکزیت قلعۀ ماکو، به عنوان یکی از معابر ارتباطی ایران با شرق آناطولی در میانه و کانون این نبردها قرار گرفت و حاکمیت این قلعه بارها میان صفویان و عثمانیها دست به دست شد. مسئله این است که قلعۀ ماکو چه موقعیتی در منازعات صفویان و عثمانیها داشت؟ در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با رویکردی تحلیلی، جایگاه قلعۀ ماکو در منازعات حکومت صفوی و عثمانی بررسی شود. مدعای نویسنده این است که قلعۀ ماکو به خاطر استحکام و قرار گرفتن در گذرگاه مرزی ایران به آناطولی از جایگاه مهمی در سیاست نظامی صفویان و عثمانیها برخوردار بود و همین مسئله عامل منازعات این دو قدرت بر سر این قلعه بود. نتیجهای که به دست آمد این بود که عثمانیها و صفویان با استقرار ایلات وابسته به خود در قلعۀ ماکو در تلاش بودند تا قدرت خود را در خطوط مرزی تثبیت کنند. شاه عباس اول با قلع و قمع ایلات وابسته به حکومت عثمانی در شمالغرب ایران و تصرف قلعۀ ماکو و مسکن دادن ایل بیات در پادگان این قلعه برتری نظامی خود بر عثمانیها را در این رقابت نشان داد. در دورۀ شاه صفی عثمانیها قلعۀ ماکو را تصرف کردند و طبق معاهدۀ صلح زهاب این قلعه تخریب شد، اما صفویان با نقض معاهدۀ صلح این قلعه را تصرف کردند و با وقفههایی اندک تا سقوط اصفهان آن را در دست خود نگه داشتند.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8048_abdb1e0beb7be8f482668e6b728976c0.pdf
2021-09-23
61
78
10.30473/lhst.2021.8048
قلعۀ ماکو
حکومت صفویه
حکومت عثمانی
شاه عباس اول
قرارداد زهاب
جعفر
آقازاده
j.agazadeh@gmail.com
1
دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل ـ ایران
LEAD_AUTHOR
ابوبکر بن عبداله (1392). تاریخ عثمان پاشا: شرح یورش عثمانی به قفقاز و آذربایجان و تصرّف تبریز ( 998-993قمری). به کوشش یونس زیرک. ترجمه و توضیحات نصرالله صالحی. تهران: طهوری.
1
اسدیفر، سعید (۱۳۹۵). سرزمین کرمانجها: نگاهی بهنژاد، تاریخ، جغرافیا و مساکن اولیه و آداب و رسوم قوم ایرانی کرد از ادوار گذشته تاکنون. تهران: سفیر اردهال.
2
اسکندربیگ ترکمان (1387). تاریخ عالم آرای عباسی. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
3
اشتهاردی، محمد حسن. تذکره الدنابله. نسخۀ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. ثبت 8345.
4
افتخاری بیات، حسینقلی (1381). تاریخ ماکو. به کوشش حسین احمدی. تهران: شیرازه.
5
افوشتهای نطنزی، محمود بن هدایت الله (1373)، نقاوۀ الآثار فی ذکرالاخیار. به اهتمام احسان اشراقی. تهران: علمی و فرهنگی.
6
اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1377). تاریخ عثمانی. ترجمۀ ایرج نوبخت. تهران: کیهان.
7
اینالجق، خلیل (1388). امپراتوری عثمانی (عصر متقدّم 1300تا1600). ترجمۀ کیومرث قرقلو. تهران: بصیرت.
8
بدلیسی، شرف الدین بن شمس الدین (1377). شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان. به اهتمام ولادیمیر ولییامینوف زرنوف. تهران: اساطیر.
9
بیانی، خانبابا (1347). «اسناد و نامههای تاریخی دورۀ صفوی». مجلۀ بررسیهای تاریخی. شماره 15 و 16. ص29-1.
10
پچوی، ابراهیم (1866م). تاریخ پچوی. استانبول: مطبعۀ عامره.
11
تاریخ قزلباشان (1361). به کوشش میرهاشم محدث. تهران: بهنام.
12
ثریا، محمد (۱۳۱۱). سجل عثمانی. استانبول: مطبعۀ عامره.
13
جنابدی، میرزا بیگ حسن بن حسینی (1378). روضۀ الصفویه. به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
14
چلبیزاده، اسماعیل عاصم افندی (1282). تاریخ راشد. استانبول: مطبعۀ عامره.
15
حسینی استرآبادی، سیدحسین بن مرتضی (1366). تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی. به کوشش احسان اشراقی. تهران: علمی.
16
حمدالله مستوفی (1362). نزهه القلوب. به سعی گای لسترنج. تهران: دنیای کتاب.
17
خواجگی اصفهانی، محمد معصوم (1368). خلاصۀ السیر. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی.
18
خیرالله افندی (1282). تاریخ دولت علیۀ عثمانیه. استانبول: مطبعۀ عامره.
19
درویش پاشا (1397). لایحۀ تحدید حدود ایران و عثمانی(1266-1268 هجری قمری. ترجمه از ترکی عثمانی میرزا جهانگیرخان ناظم الملک مرندی یکانلو. تصحیح نصرالله صالحی. تهران: طهوری.
20
دلاواله، پیترو (1384). سفرنامۀ پیترو دلا واله. ترجمۀ شعاعالدین شفا. تهران: علمی و فرهنگی.
21
رفیق، احمد (۱۳۱۸). عثمانلی قوماندانلری. استانبول: کتابخانه اسلام و عسکری.
22
روزنامۀ سفر سلطان مراد چهارم به ایروان و تبریز (1390). تصحیح و مقدمۀ یونس زیرک. ترجمۀ نصرالله صالحی. تهران: طهوری.
23
روملو، حسن (1384). احسن التواریخ. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.
24
سعدالدین افندی، خواجه محمد(1862). تاج التواریخ. استانبول: مطبعۀ عامره.
25
سلانیکی، مصطفی (1970). تاریخ سلانیکی. فریبروک: بینا.
26
سیوری، راجر (1382). ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
27
شاملو، ولی قلی بن داوود قلی (1374). قصص الخاقانی. به کوشش سید حسن سادات ناصری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
28
شاه طهماسب صفوی (1300). تذکرۀ شاه طهماسب. تهران: کاویانی.
29
صولاق زاده، محمد (1298). صولاق زاده تاریخی. استانبول: محمود بک مطبعهسی.
30
عالم آرای شاه اسماعیل (1388). به کوشش اصغر منتظر صاحب. تهران: علمی و فرهنگی.
31
عبدی بیگ شیرازی (1369). تکملۀ الاخبار. به کوشش عبدالحسین نوائی. تهران: نی.
32
عزیزالسلطان، غلامعلیخان (1376). روزنامۀ خاطرات عزیزالسلطان: ملیجک ثانی. به کوشش محسن میرزایی. تهران: زریاب.
33
غفاری قزوینی، قاضی احمد (1396). تاریخ جهان آرا. چاپ سید ابوالقاسم مرعشی. به اهتمام عبدالکریم جربزهدار. تهران: اساطیر.
34
فریدون بیگ (بیتا). مجموعه منشئات السلاطین فریدون بک. بیجا: بینا.
35
فلور، ویلیم (1387). دیوان و قشون در عصر صفوی. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
36
قبادالحسینی، خورشاه (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه. به کوشش محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه دا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
37
قزوینی، بوداق منشی (1378). جواهرالاخبار. به کوشش محسن بهرام نژاد. تهران: میراث مکتوب
38
قمی، قاضی احمد بن شرف الدین الحسین الحسینی (1383). خلاصۀ التواریخ. تصحیح احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران.
39
کلاویخو، روی گونسالس (1384). سفرنامۀ کلاویخو، ترجمۀ مسعود رجب نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
40
گیلاننتز، پطرس دی سرکیس (1371). سقوط اصفهان (گزارشهای گیلاننتز دربارۀ حملۀ افغانان و سقوط اصفهان). ترجمۀ محمد مهیار. اصفهان: گلها.
41
لطفی پاشا (1341). تواریخ آل عثمان. مصحح حافظ کتبی عالی. استانبول: مطبعۀ عامره.
42
لمبتون، آن کاترین (1362). مالک و زارع در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: علمی و فرهنگی.
43
محمد بن محمد (1276). نخبه التواریخ و الاخبار. استانبول: تقویمخانۀ عامره.
44
مرندی یکانلو، میزا محبعلی خان ناظم الملک (1395). مجموعه رسائل و لوایح تحدید حدود ایران و عثمانی1309-907هجری قمری. تصحیح و پژوهش نصرالله صالحی. تهران طهوری.
45
منجم باشی، احمد بن لطف الله (1393). تاریخ منجم باشی یا صحایف الاخبار فی وقایع الآثار. ترجمۀ نصرت الله ضیایی. تهران: مهر اندیش.
46
منجم یزدی، ملا جلال الدین (1366). تاریخ عباسی یا روزنامۀ ملاجلال. به کوشش سیف الله وحیدنیا. تهران: وحید.
47
موسوی ماکویی، میراسدالله (1376). تاریخ ماکو. تهران: بیستون.
48
میرزا سمیعا، محمد سمیع (1378). تذکرۀ الملوک. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: امیرکبیر.
49
مینورسکی، ولادیمیر (1378). سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکره الملوک. ترجمۀ مسعور رجبنیا. تهران: امیرکبیر.
50
نادرمیرزا (1393). تاریخ و جغرافی دارالسلطنۀ تبریز. به کوشش غلامرضا طباطباییمجد. تبریز: آیدین و یانار.
51
نشانجی، محمدپاشا (1279). تاریخ نشانجی. استانبول: مطبعۀ عامره.
52
نصیری، محمد ابراهیم بن زین العابدین (1373). دستور شهریاران. به کوشش محمد نادر نصیری مقدم. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
53
نعیما، مصطفی (1281). تاریخ نعیما. بی جا: بی نا.
54
نوایی، عبدالحسین (1353). شاه عباس: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
55
واله قزوینی اصفهانی. محمد یوسف (1382). خلدبرین: ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (1071-1038). به کوشش محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
56
وحیدقزوینی، محمد طاهر (1383). تاریخ جهان آرای عباسی. به کوشش سید سعید میر محمدصادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
57
Alcock, Thomas (1831). Traveles in Russia, Persia. Turkey and Greece in 1828-9. London: Clarke and Son.
58
Çelebi, Evliya (2012). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebı Seyahatnamesi. Hazirlayanlar Seyit Ali Kahramanve Yücel Dağli. Istanbül: YapiCredi Yayinlari.
59
Hewsen, Robert (2011). Avaryar. in Encyclopedia Iranica. Vol. 3. Fasc1. P. 32.
60
İrəvanəyalətininicmaldəftəri (1996), Araşdirma, Tərcümə, Qeyd VƏ lavələrin Müəllifləriç ZiyaBünyadov Hüsaməddin Məmmədow. Baki: Elm.
61
Kürtüluş, Riza (2003). MÂKÛ Islam Ansiklopedisi. 27c. 459-458s. Ankara.
62
Kütükoğlu, Bekır (1993). Osmanli-İran Siyasi Münasebetleri. Istanbul: Fetih Cemıteti.
63
Minorsky, Vladimir (1993). Maku in the: First Encyclopedia of Islam 1913-1936. V.5. Leiden: E.J. Brill.
64
34 Numralive H.986/1578 TarihliMühimme Defterı, (2001). YüksekLisans Tezi. Hazirlayan: Yunes Eren. Marmara Universitesi.
65
74 Numralı Mühımme Defteri (2015). Transkripsıyonu Değerlendırılmesı: Aydın Acar. Erzurum: Atatürk Universitesi.
66
83Numralı Mühımme Defteri (2001). Ankara. Başbakanlık Devlet Arşıvlerı.
67
Qarayev, Еlçin. (2010). İrəvanХanliği (1747-1828). Bakı: AvropaNəşriyyatı.
68
Simonian, Hovann. H (2007). The Hemshin: History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey. London and New York: Routledge.
69
Kiliç, Orhan(1997). XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Van. 1548-1648. Van: Belediye Başkanlığı
70
Kiliç, Orhan(2007). Ocaklık”Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul. pp317-318.
71
Kiliç, Orhan (2012). Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevâcib Defterleri, OTAM (Osmanlı Teşkılat Tarihi). Sayı31. S87-128
72
Kiliç, Remzi (1994). Kanuni Sultan Süleyman Devri Osmanli-Iran Münasebetleri (1520-1566). DoktoraTezi. Erjiyes Universitesi.
73
Kirzioğlü, Fahrettin (1976). Osmanlilar’ın Kafkas-Elleri’nı Fethi (1451-1590). DoktoraTezi. Ankara: Sevinc Matbaasi.
74
Konük, YunusEmre (2005). Sültan IV. Mürad’ın BağdadSeferı Ve Kasr-ıŞırın Antlaşması ,Yüksek Lısans Tezı. Afyon Kocatepe Ünıversıtesı.
75
Küpeli, Özer (2011). Evlıya Çelebinin İlk İran Seyahati Güzerğahı ve Kalelere İlışkin Bilgiler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XI.2, S69-79.
76
Kürtüluş, Riza (2003). MÂKÛ Islam Ansiklopedisi. 27c. 459-458s. Ankara.
77
ORIGINAL_ARTICLE
ایل کلهر و قدرتهای حاکم از دورة صفویه تا پایان حاکمیت محمدشاه قاجار
ایل کلهر یکی از ایلات برجسته در غرب ایران است که از گذشتههای دور در کوهپایههای زاگرس سکونت داشته و همچون سایر ایلات در تاریخ سیاسی و نظامی ایران نقش ایفا کرده است. این پژوهش با هدف روشن کردن جایگاه ایل کلهر در رویدادهای سیاسی و نظامی غرب کشور و با توصیف و تحلیل دادههای منابع دست اول، تاریخهای محلّی و متون تحقیقی معتبر در پی پاسخگویی به این پرسشها است که روابط ایل کلهر با حکام ایران از دورة صفویه تا پایان دورة حاکمیت محمدشاه قاجار چگونه بود؟ و این ایل چه نقش و جایگاهی در روابط ایران و عثمانی ایفا نمود؟یافتههای پژوهش حاکی است که سران ایل کلهر نسبت به ایل زنگنه نفوذ و توان کمتری در قدرت و دربار شاهان صفویه داشتند، زیرا شورشهای مداوم این ایل به خصوص در نیمه نخست حاکمیت این سلسله تا روزگار حکمرانی شاهعباس اول به بیتوجهی قدرت حاکم به سران این ایل منجر گردید. در دورۀ افشاریه به دلیل درگیریهای نادر با عثمانی و لزوم همراهی ایلات غرب، بهبودی نسبی در مناسبات ایل کلهر با حاکمیّت حاصل شد. در روزگار زندیه بزرگان ایل کلهر با یاری رساندن به کریمخان زند در دستیابی به سلطنت و نیز با برقراری پیوندهای خانوادگی با وی، نقش تاریخی خود را در کنار قدرت مرکزی ایفا نمودند. ایل کلهر در دورة قاجاریه و حکمرانی محّمدعلیمیرزا دولتشاه بر کرمانشاه تا پایان حکومت محمدشاه قاجار نقش مؤثری در نبردهای ایران و عثمانی به عهده داشت.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8049_dc90ea6996faef18af9c2722a6bb6684.pdf
2021-09-23
79
94
10.30473/lhst.2021.8049
ایلِ کلهر
صفویه
افشاریه
زندیه
قاجاریه
عثمانی
منیژه
کرمی
m.karamy1@gmail.com
1
دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران ـ ایران
LEAD_AUTHOR
مهری
ادریسی
edrisime@gmail.com
2
دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران ـ ایران
AUTHOR
نظامعلی
دهنوی
n_dehnavi@pnu.ac.ir
3
استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران ـ ایران
AUTHOR
صالح
امین پور
saleh.aminpoor@gmail.com
4
استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور ، تهران ـ ایران
AUTHOR
آصف، محمدهاشم (1357). رستمالتواریخ. تصحیح و تحشیه محمد مشیری. تهران: امیرکبیر.
1
استرآبادی، میرزامهدیخان (1364). تاریخ جهانگشای نادری. تهران: دنیای کتاب.
2
اسکندربیگ ترکمان (1382). تاریخ عالمآرای عباسی. زیر نظر ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
3
بدلیسی، امیرشرفخان (1364). شرفنامه. به کوشش محمد عباسی. تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
4
بهبهانی، آقا احمد بن محمدعلی (1370). مرآتالاحوال جهاننما. مقدمه و تصحیح علی دوانی. تهران: امیرکبیر.
5
پری، جان (1382). کریمخان زند. ترجمة محمدعلی ساکی. تهران: نشر نو.
6
جنابدی، میرزابیگحسن (1378). روضه الصفویه. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
7
چریکف (1358). سیاحتنامه مسیو چریکف. ترجمة آبکار مسیحی. تهران: چاپخانه سپهر.
8
خاوری شیرازی، فضلالله (1380). تاریخ ذوالقرنین. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانهای اصفهان.
9
دوگاردان، آلفرد (1362). مأموریت ژنرال گاردان در ایران. ترجمه عباس اقبال. تهران: نگاه.
10
راولینسون، هنری (1362). سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمة سکندر امان اللهی بهاروند. تهران: آگاه.
11
رربورن، کلاوس میشائیل (1383). نظام ایالات در دوره صفوی. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
12
رمضانی، عباس (1387). معاهدات تاریخی ایران. تهران: ترفند.
13
روملو، حسنبیگ (1357). احسنالتواریخ. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.
14
سپهر، محمدتقی لسانالملک (1377). ناسخ التواریخ. اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
15
سلطانی، محمدعلی (1372). ایلات و طوایف کرمانشاه. تهران: مؤلف.
16
سلطانی، محمدعلی (1373). تاریخ مفصل کرمانشاهان. تهران: سُها.
17
شوشتری، میرعبدالطیف خان (1363). تحفه العالم. به اهتمام موجد صمد. تهران: کتابخانه طهوری.
18
صنیعالدوله، محمدحسن (1363). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح محمد اسماعیل رضوانی. جلد سوم. تهران: [بینا].
19
عبدیبیگ شیرازی (1369). تکملهالاخبار. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: نشر نی.
20
عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی. تهران: راه رشد.
21
غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343). تاریخ جهان آرا. به کوشش استاد مجتبی مینوی. تهران: کتابفروشی حافظ.
22
فولادی منصوری، ولی (1393). تاریخ سیاسی اجتماعی بزرگ ایل کلهر. کرمانشاه: کرمانشاه.
23
کشاورزی شیخوند، امامقلیخان (بیتا). یادداشتهای شخصی. نسخه خطی. کرمانشاه: محفوظ در کتابخانه شخصی اردشیر کشاورز.
24
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (1344). مجمل التواریخ. اهتمام مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
25
گیلاننتز، سرکیس (1344). سقوط اصفهان؛ گزارشهای گیلاننتز دربارة حمله افغانان و سقوط اصفهان. ترجمة محمد مهدیار. اصفهان: شهریار.
26
محمدی کلهر، آیت (1374). سیری در تاریخ سیاسی کُرد و کُردهای قم. قم: پرسمان.
27
محمدی کلهر، آیت (1376). جغرافیای تاریخی ایوان غرب (ایوان کلهر). قم: تعاونی ناشران.
28
محمدیوسف مورخ (1317). ذیل عالمآرای عباسی. تصحیح سهیلی خوانساری. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
29
مدرسی چهاردهی، مرتضی (1348)، «بغداد و بصره در قلمرو شهریار زند». بررسیهای تاریخی، خرداد تا شهریور. سال1348. ش 20-21. ص178.
30
مروی، محمدکاظم (1364). عالم آرای نادری. تهران: کتابفروشی زوار.
31
ملکم، جان (1380). تاریخ کامل ایران. ترجمة میرزا اسماعیل حیرت. تهران: افسون.
32
منجم یزدی، ملاجلال (1366). تاریخ عباسی (روزنامه ملاجلال). به کوشش سیفالله وحیدنیا. تهران: وحید.
33
میراحمدی، مریم (1371). تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر صفویه. تهران: امیرکبیر.
34
مینورسکی (1378). تذکرهالملوک سازمان اداری حکومت صفوی. ترجمة مسعود رجبنیا. تهران: انجمن کتاب ـ زوار.
35
نامی اصفهانی، محمدصادق (1363). تاریخ گیتیگشا. تهران: اقبال.
36
وقایعنگار کردستانی، علیاکبر (1364). جغرافیا و تاریخ کردستان (حدیقه ناصریه و مرآت الظفر). به کوشش محمدرئوف توکلی. تهران: توکلی.
37
هدایت، رضاقلیخان (1380). تاریخ روضة الصفای ناصری. تهران: اساطیر.
38
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل تکاپوهای ایل مُکری در مناسبات و تحولات سیاسی دورة افشاریه و زندیه (1148-1210ق)
در سده دوازدهم هجری ایل کُرد مُکری، مهمترین ایل ناحیه ساوجبلاغ مُکری بود. موقعیت جغرافیایی، ساختار اجتماعی و توان بالای جمعیتی به ایل مُکری این امکان را میداد که در تحولات سیاسی و اجتماعی محیط پیرامون خود نقش مهمی را ایفا کند. تکاپوهای این ایل در منطقه مُکریان، آنان را وارد مناسباتی چندسویه میکرد که ایلات و طوایف منطقه و قدرت مرکزی طرفهای دیگر آن بودند. این تکاپوها ناحیه مُکریان را نقطه کانونی حوادث و تحولات متعددی ساخته بود. نوشتار پیشرو با روش توصیفی ـ تحلیلی میکوشد ضمن شناسایی تحولات درونی ایل مُکری، به تکاپوهای ایل مُکری در مناسبات و تحولات سیاسی دورة حکومتهای افشاریان و زندیان در سدة دوازده هجری بپردازد و بر پایه آنچه در منابع تاریخی سده دوازدهم بازتاب یافته (از حیث پایگاه اجتماعی و خاستگاه جغرافیایی) و همچنین با بهرهگیری از تحقیقات جدید به تحلیل موضوع بپردازد.نتایج تحقیق نشان میدهد که ایل مُکری در دورة حکومتهای افشاریه و زندیه در صدد بوده از یک سو ضمن همکاری با حاکمیت مرکزی وارد عرصه قدرت شود و در نتیجه حاکمیت را به تأمین امنیت، که از منظری کلان زمینهساز تحصیل و تکثیر منافع آنان در منطقه مُکریان بود وادار کند و از سویی دیگر در شرایط ضعف حکومت مرکزی، سیاست فعال منطقهای در پیش بگیرد تا با فراهم آوردن زمینههای لازم و کافی از جمله اتحاد با دیگر ایلات منطقه و مشارکت در صدر حاکمیت محلی به جایگاه برتر و کانونی در منطقه دست یابد.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8050_0b61a9e260589dfcd111bc16e24bdf78.pdf
2021-09-23
95
110
10.30473/lhst.2021.8050
ایل مُکری
افشاریه
زندیه
مناسبات
تحولات سیاسی
مسلم
سلیمانی یان
m_soleimanian@yahoo.com
1
استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام ـ ایران
LEAD_AUTHOR
زلیخا
امینی
z_sh_amini@yahoo.com
2
دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی ، تهران، ایران
AUTHOR
آقاجری و دیگران (1390). «شورش قلعه دمدم، چگونگی و علل آن در عصر شاهعباس»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، سال 21. دورة جدید. ش 9 (پیاپی 91). ص 1-18.
1
آوری، پیتر (1387). «افشاریان»، در مجموعه تاریخ کمبریج (دورة افشار، زند و قاجار). جلد هفتم. ترجمة مرتضی ثاقبفر. جامی.
2
احمدی، حمید (1379). قومیت و قومگرایی در ایران؛ افسانه یا واقعیت. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
3
ادیبالشعرا، میرزارشید (1346). تاریخ افشار. تصحیح پرویز شهریار افشار و محمود رامیان، تبریز: شورای مرکزی جشن ملی 2500ساله شاهنشاهی ایران در آذربایجان غربی.
4
استرآبادی، میرزامهدیخان (1341). جهانگشای نادری. به اهتمام عبدالله انوار. تهران: انجمن آثار ملی.
5
اسکندر، سعدبشیر (2008). قیامالنظام الماراتی فی کردستان و سقوط، السلیمانیه: بنکهی ژین.
6
اسکندرینیا، ابراهیم (1366). ساختار سازمان ایلات و عشایر و شیوه معیشت عشایر آذربایجان غربی. ارومیه: انتشارات انزلی.
7
اصفهانی، محمدمعصوم بنخواجگی (1382). خلاصةالسیر، تاریخ روزگار شاهصفی صفوی. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
8
بدلیسی، شرفخان (1377). شرفنامه (تاریخ مفصل کردستان). به اهتمام ولادیمیر زرنوف. تهران: اساطیر.
9
بیات، عزیزالله (1373). کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران. تهران: امیرکبیر.
10
برزویی، مجتبی (1378). اوضاع سیاسی کردستان (از سال 1258 تا 1325). با مقدمة براهیم یونسی. تهران: فکر نو.
11
پری، جان (1368). کریمخان زند. ترجمة علیمحمد ساکی. تهران: نشر نو.
12
ثواقب، جهانبخش؛ مظفری، پرستو (1393). «اوضاع سیاسی کردستان از مرگ نادر تا اواخر زندیه (سالهای 1160-1200ق)»، فصلنامة علمی ـ پژوهشی تاریخاسلام و ایران دانشگاهالزهرا. سال 24. دورة جدید. ش24 (پیاپی 114). ص 97-120.
13
خضری، سعید (1388). «جغرافیای مکریان در 4 سده اخیر». مجله تحقیقات تاریخی. دوره 24. ش 92. ص 129-164.
14
دنبلی، عبدالرزاق (1350). تجربهالاحرار و تسلیهالابرار. تصحیح حسن قاضی طباطبایی. تبریز: شفق.
15
دهقان، علی (1348). سرزمین زردشت (اوضاع طبیعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی رضائیه). ارومیه: ابن سینا.
16
رجبی، پرویز (1376). کریمخان و زمان او. تهران: ندا.
17
رشید یاسمی، غلامرضا (1363). کُرد و پیوستگی نژادی او. تهران: امیرکبیر.
18
روژبیانی، محمدجمیل (1381). فرمانروایی مُکریان در کردستان. تهران: آنا.
19
سپهر، محمدتقی لسانالملک (1377). ناسخالتواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
20
شعبانی، رضا (1383). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (افشاریه و زندیه). تهران: سمت.
21
صمدی، سیدمحمد (1377). نگاهی به تاریخ مهاباد. مهاباد: رهرو.
22
غفاری کاشانی، ابوالحسن (1369). گلشن مراد. به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: زرین.
23
فوران، جان (1378). مقاومت شکننده. ترجمة احمد تدین. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
24
عزاوی، عباس (1354). تاریخ الیزیدیه و اصل عقیدتهم. بغداد: [بینا].
25
کجباف و دیگران (1390). «تبیین و مقایسه کارکرد نخبگان سیاسی و ایلی کُرد در دورة صفویه و قاجار (1344-907ق/1925-1521م)». مجله پژوهشهای تاریخی دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورة جدید سال سوم. ش 3 (پیاپی11). ص 29-58
26
گلستانه، ابوالحسین بن محمدامین (1344). مجملالتواریخ. به اهتمام مدرس رضوی. تهران: کتابخانه ابنسینا.
27
مروی، محمدکاظم (1369). عالمآرای نادری. تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: نشر علم.
28
مصطفی امین، نوشیروان (2006). تاریخ سیاسی کردها. ترجمة اسماعیل بختیاری. سلیمانیه: انتشارات بنکه ژین.
29
مکداول، دیوید (1383). تاریخ معاصر کرد. ترجمة ابراهیم یونسی. تهران: پانیذ.
30
موسوی نامی اصفهانی، محمدصادق (1368). تاریخ گیتیگشا. با مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.
31
مویر، ریچارد (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی. ترجمة درهمیر حیدر و سیدیحیی صفوی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
32
میرزاسمیعا (1368). تذکرةالملوک. به کوشش محمد دبیرسیاقی. با تعلیقات مینورسکی. ترجمة مسعود رجبنیا. تهران: امیرکبیر.
33
ORIGINAL_ARTICLE
قائدحیدر گناوهای و نقش او در تحولات سیاسی و اقتصادی کرانههای شمالی خلیج فارس در دورة زندیه
دوران پس از سقوط سلسله صفویه از جمله ادوار مهم تاریخی ایران است. از تحولات مهم این دوره، مهاجرت گروهها و قبایل مختلف (اعم از ایرانی و عرب) به سمت کرانههای شمالی خلیج فارس و استقرار و قدرتگیری آنها در این نقاط بود. با روی کار آمدن نادرشاه، به دلیل توجه ویژه او به خلیج فارس و تأسیس نیروی دریایی و بکارگیری و استفاده از توان و ظرفیت دریانوردی برخی از همین قبایل مهاجر و امتزاج آنها با اقوام ایرانی، به عنوان لشکریان نادری به جایگاه و موقعیت ممتازی دست یافتند.کریم خان زند نیز توانست با کمک همین قدرتهای محلی بر اکثر نواحی ایران مسلط و پایههای حکومت خود را در شیراز تثبیت کند. پژوهش حاضر بر آن است تا نقش یکی از بازیگران مهم این دوره و از متحدان و نزدیکان حکومت زندیه، یعنی قائدحیدر حیات داودی (گناوهای)، را مطالعه و واکاوی کند و به چگونگی مناسبات او با حکومت زند، شرکتهای خارجی و دو همسایه جنوبیاش ـ آلذعاب در بندر ریگ و آلمذکور در بوشهر ـ بپردازد. سؤال پژوهش حاضر آن است که مناسبات و روابط قائد حیدر با کریمخان، شرکتهای ایک و واک و دیگر حکام محلی به چه نحوی بوده و عوامل التهاب و دگرگونی در این روابط چه بوده است. روش این پژوهش تاریخی، توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر مطالعات اسنادی و کتابخانهای است.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8051_29d84d477382971e8f53f6bb01f8ed3f.pdf
2021-09-23
111
128
10.30473/lhst.2021.8051
قائد حیدر
بندرگناوه
کریمخان زند
میر مهنا
شرکت ایک و واک
امیرعلیخان
حبیب اله
سعیدی نیا
h_saeedinia@yahoo.com
1
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه خلیج فارس، بوشهرـ ایران
LEAD_AUTHOR
حسین
عبداله پور
mrhossein97@gmail.com
2
کارشناسی ارشدتاریخ، دانشگاه خلیج فارس، بوشهرـ ایران
AUTHOR
اسدپور، حمید (1387). تاریخ اقتصادی و سیاسی خلیج فارس در عصر افشار و زندیه. تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
1
استفان رای، گرمون (1378). چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران. ترجمة حسن زنگنه. قم: مؤسسه نشرهمسایه.
2
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1347). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
3
رستمالحکما آصف، محمدهاشم (1348). رستم التواریخ. به اهتمام محمد مشیری. تهران: چاپ تابان.
4
اقتداری، احمد (1348). آثار شهرهای خلیج فارس. تهران: آثار مفاخر فرهنگی .
5
بختیاری، سعید (1393). اطلس شهری استانهای ایران. تهیه و تدوین: واحد پژوهش و تألیف گیتاشناسی.
6
جونز، سر هارفورد (1353). آخرین روزهای لطفعلی خان زند. ترجمة هما ناطق ـ جان کرنی. تهران: امیرکبیر.
7
حدودالعالم من المشرق من المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: کتابخانه طهوری. 1362.
8
حمدالله مستوفی (1336). نزهت القلوب. به کوشش محمد سید سیاقی. تهران: طهوری.
9
حمیدی، سید جعفر (1372) . نهضت ابوسعید گناوهای. تهران: رسا.
10
حیات داودی، الهکرم (بیتا). رساله شش فصل. بوشهر: چاپخانه علوی.
11
خورموجی، محمدجعفر (1345). تاریخ قاجار (حقایقالاخبار ناصری). به کوشش حسین خدیوجم. تهران: بنیاد افشار.
12
دانشپژوه، محمدتقی (1391). بیست و پنج جُستار. به کوشش قدرت الله پیشنماززاده. تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.
13
دریانورد، غلامحسین ( 1392). نامه گناوه (کتاب سوم). گناوه: دریانورد.
14
دو سفرنامه از جنوب ایران در سالهای 1256- 1307. تصحیح سیدعلی آلداود. تهران: امیرکبیر. 1337.
15
صفوی، سیدیحیی (1380). مقدمهای بر جغرافیای نظامی ایران جنوب و جنوب شرق کشور. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
16
عباسی، عباس (1379). گناوه قریه خورخلیل. شیراز: راهگشا.
17
عقیل، مصطفی (1391). رقابت بینالمللی در خلیج فارس. ترجمة یاسر قزوینی. تهران: امیرکبیر.
18
عقیلی، سیداحمد؛ شهریاری، بهادر (1392). «روند قدرتگیری آلمذکور در بوشهر از سقوط صفویه تا برآمدن قاجار 1210-1135». دوفصلنامه پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران. سال اول. شماره 2. ص 130-146.
19
فسایی، حسن (1378). فارسنامه ناصری. تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
20
فقیه، خورشید (1383). زوال دولت هلند در خلیج فارس با ظهور میرمهنای بندریگی. بوشهر: انتشارات شروع.
21
فلور، ویلهم (1371). هلندیان در جزیره خارک. ترجمة ابوالقاسم سری. تهران: توس.
22
القاسمی، شیخ سلطان بن محمد (1387). بازرگانی و جنگ قدرتها در خلیج فارس. ترجمة فرامرز فرامرزی. تهران: همسایه.
23
کازرونی، محمدابراهیم (1367). تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس. تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده. تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
24
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (1356). مُجمل التواریخ. به سعی و اهتمام مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
25
گاوبه، هاینس (1377). ارجان وکهگیلویه ازفتح عرب تا پایان دوره صفویه. ترجمة سعید فرهودی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
26
لوریمر، ج.ج (1379). راهنمای خلیج فارس تاریخ و جغرافیای استان بوشهر. ترجمة سیدحسن نبوی. شیراز: نوید شیراز.
27
ملکم، سرجان (1380). تاریخ کامل ایران. ترجمة میرزا اسماعیل حیرت. تهران: افسون.
28
مظفری زاده، علیرضا (1395). تاریخ خاندان آل مذکور. تهران: انتشارات صفحه سفید.
29
نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق موسوی (1363). تاریخ گیتیگشا در تاریخ خاندان زند. تحریر و تحشیه عزیزالله بیات. تهران: امیرکبیر.
30
وثوقی، محمدباقر (1396). تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار. تهران: سمت.
31
نیبور، کارستن (1354). سفرنامه کارستن نیبور. ترجمة پرویز رجبی. تهران: انتشارات توکا.
32
نصیری، محمدرضا؛ کنانی، فرحناز (1394). «مقاله جدال میرمهنا با کریم خان و کمپانیهای خارجی و سیاست دوگانه انگلیس در سرکوبی وی». دوفصلنامه پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران. سال چهارم. شماره 1. ص 119-131.
33
یاقوت حموی (1995م). معجمالبلدان. بیروت: دارصاد.
34
ORIGINAL_ARTICLE
جایگاه و کارکرد بازرگانان بوشهر در جنبش جنوب ایران
جنوب ایران پس از پیروزی انقلاب مشروطیت تحولات سیاسی زیادی را پشت سر نهاد که اوج آن در جنگ جهانی اول رقم خورد. بازرگانان بوشهر که از ابتدای قرن نوزدهم توان اقتصادی بیشتری یافته و بهتدریج به فعالیتهای اجتماعی و سیاسی علاقهمند شده بودند، در این جنبش، مخالف انگلستان و متحد روحانیت مشروطهخواه بودند و به عنوان یک گروه اجتماعی متنفذ، علائق مذهبی، ملی و اقتصادی داشتند. در طی حوادث جنبش جنوب، بازرگانان بوشهر همواره در کشاکش این علائق قرار داشتند و معمولا با پشت کردن به منافع اقتصادی، از مواضع روحانیان مشروطهخواه حمایت و در جهت منافع ملی عمل مینمودند. با طولانی شدن روند مبارزات جنبش و زیانهای اقتصادی فزایندهای که به سبب ناامنی مسیرهای تجاری و توقف جریان تجارت به بازرگانان وارد شد، آنها اندک اندک در تداوم حمایت از این جنبش مردد شدند و در نهایت از آن کناره گرفتند.نوشتار حاضر، با روش تحلیل کیفی، میکوشد به این سؤال پاسخ دهد که رویکرد اقتصادی بازرگانان بوشهر چه تأثیری در جهتگیری آنها برای همراهی یا عدم همراهی با جنبش جنوب داشت؟ چگونگی و چرایی مواضع دوگانه بازرگانان بوشهر هدف این پژوهش است و دستاورد تحقیق حاکی است که بازرگانان بوشهر با انگیزه برقراری نظم و امنیت و برخورداری از منافع اقتصادی و سیاسی آن، به همگرایی و همراهی با جنبش جنوب پرداختند، اما پس از ناامیدی از دستیابی به اهداف خود و تحمل هزینههای اقتصادی، از همراهی با جنبش کناره گرفتند.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8052_57557879d232852fe2984b19196bae2f.pdf
2021-09-23
129
154
10.30473/lhst.2021.8052
بازرگانان بوشهر
بوشهر
کازرون
جنبش جنوب
پلیس جنوب
جنگ جهانی اول
حسین
هژبریان
hhojabrian@yahoo.com
1
استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران ـ ایران
LEAD_AUTHOR
سید صاحب
برزین
amirsambarzin@yahoo.com
2
استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران ـ ایران
AUTHOR
آدمیت، فریدون؛ ناطق، هما (1365). افکار اجتماعی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار. تهران: آگاه.
1
اخگر، احمد (1366). زندگی من در طول هفتاد سال تاریخ معاصر ایران. تهران: اخگر.
2
اسناد جنگ جهانی اول در جنوب ایران (1377). به کوشش کاوه بیات. قم: همسایه و مرکز بوشهرشناسی.
3
اوضاع اقتصادی ایران در آغاز قرن بیستم (1376). ترجمة معصومه جمشیدی و دیگران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
4
ایران و جنگ جهانی اول، اسناد وزارت داخله (1369). به کوشش کاوه بیات. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
5
برومند، صفورا (1381). سرکنسولگری بریتانیا در بوشهر. تهران: وزارت امور خارجه.
6
پولاک، ادوارد (1368). سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
7
ترکمان، محمد (1370). اسنادی دربارة هجوم انگلیس و روس به ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی.
8
جنگ جهانی در جنوب ایران (1373). ترجمة کاوه بیات. بوشهر: کنگره بزرگداشت هشتادمین سالگرد شهادت رئیسعلی دلواری.
9
چیک، هربرت (1392). گزارشهای مستر چیک (از رویدادهای فارس و بوشهر در جنگ جهانی اول). ترجمة افشین پرتو. تهران: همسو.
10
حائری، عبدالهادی (1364). تشیع و مشروطیت در ایران. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
11
حسینی کازرونی، سیداحمد (1384). سید محمدرضا تاجر کازرونی. تهران: کازرونیه.
12
حمیدی، سیدجعفر (1378). بوشهر در مطبوعات عصر قاجار. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
13
حقایقنگار خورموجی، میرزا جعفرخان (1380). نزهتالاخبار، تاریخ و جغرافیای فارس. به کوشش سیدعلی آل داوود. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
14
دشتی، رضا (1387). تاریخ اقتصادی اجتماعی بوشهر با تکیه بر نقش تجار و تجارت. تهران: پازینه.
15
رکنزاده آدمیت، محمدحسین (1312). دلیران تنگستانی. تهران: اقبال.
16
رکنزاده آدمیت، محمدحسین (1349). فارس و جنگ بینالملل. چاپ سوم. تهران: اقبال.
17
رنجبر، محمدعلی (1389). فارس از مشروطیت تا جنگ جهانی اول. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
18
روزنامه آیینه جنوب (1378). سال ششم. شماره246. 18 دی.
19
روزنامه استخر (1331). سال 35 . شماره 1519. 6 آذر.
20
روزنامه حبلالمتین، سال 17، شماره 3 و 15؛ سال 18. شماره 34؛ سال 22، شماره 38؛ سال 23، شمارههای 4 و 7 و 26.
21
سایکس، سرپرسی (بیتا/ الف). تاریخ ایران. ترجمة محمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: علمی.
22
سایکس، کریستوفر (بیتا/ ب). واسموس یا لورنس آلمانی. ترجمة حسین سعادت نوری. تهران: وحید.
23
سعیدینیا، حبیبالله (1389). گمرک بوشهر و نقش آن در تجارت خلیج فارس در دورة قاجار. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
24
سعیدینیا، حبیبالله (1393). معینالتجار بوشهری و احیای تجارت دریایی خلیج فارس در دوران قاجار و پهلوی. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
25
سفیری، فلوریدا (1364). پلیس جنوب ایران. ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی. تهران: تاریخ ایران.
26
فرامرزی، احمد (1377). شیخ حسینخان چاهکوتاهی. به کوشش سید قاسم یاحسینی. تهران: شیرازه.
27
فسایی، میرزا حسن حسینی (1367). فارسنامه ناصری. به کوشش منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
28
فلور، ویلم؛ یاحسینی، سیدقاسم (1389). بوشهر، دروازه تجاری ایران در خلیج فارس. ترجمة غلامعلی تمهید. بوشهر: شروع.
29
کازرونی، محمدابراهیم (1367). تاریخ بنادر و جزایر خلیج [فارس] در زمان محمدشاه قاجار، 1150 تا 1264. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: جهانگیری.
30
کتاب آبی (1369). به کوشش احمد بشیری. جلد 3 و 6. تهران: نور.
31
کتاب نارنجی. (1367). به کوشش احمد بشیری. جلد 1. چاپ دوم.تهران: نور.
32
گرکه، اولریخ (1377).پیش به سوی شرق. ترجمة پرویز صدری. تهران. کتاب سیامک.
33
لوریمر، ج، ج (1379). راهنمای خلیج فارس، تاریخ و جغرافیای استان بوشهر. ترجمة سیدمحمدحسن نبوی. شیراز: نوید.
34
مابرلی، فردریک جیمز (1369). عملیات در ایران. ترجمة کاوه بیات. تهران: رسا.
35
مشایخی، عبدالکریم (1386). «تحلیلی بر عملکرد مشروطهخواهان بوشهر». زمانه. سال ششم. شماره 59. ص 45-52.
36
مشروطیت جنوب ایران به گزارش بالیوز بریتانیا در بوشهر (1386). ترجمة حسن زنگنه. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و بنیاد ایرانشناسی شعبه بوشهر.
37
مطهریزاده، موسی (1378). جنبش ضداستعماری جنوب و آزادیخواهان کازرون. تهران: نشر قو.
38
مطهریزاده، موسی (1383). ناصر دیوان کازرونی به روایت اسناد. تهران: کازرونیه.
39
ملکزاده هیربد، حسن (1328). سرگذشت حیرتانگیز یک افسر و کارمند ارشد دولت. بیجا [بینا].
40
وادال، ر (1356). خلیج فارس در عصر استعمار. ترجمة شفیع جوادی. تهران: سحاب کتاب.
41
وقایع اتفاقیه، مجموعه گزارشهای خفیهنویسان انگلیس (1362). به کوشش سعیدی سیرجانی. تهران: نوین.
42
هدایت، مهدیقلی (1344). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
43
یاحسینی، سیدقاسم (1376). رئیسعلی دلواری. تهران: شیرازه.
44
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی اسنادی دورة سوم حکمرانی عبدالصمد میرزا در قزوین با محوریت الموت
ولایت قزوین از دیرباز ضمن برخورداری از موقعیت برجسته جغرافیایی و عواید سرشار مالی مورد توجه شاهزادگان قاجاری بوده؛ ازبین این شاهزادگان عبدالصمدمیرزا عزالدوله برادر ناصرالدینشاه در سه دوره به حکمرانی قزوین منصوب میشود؛ دورة اول که مصادف با نوجوانی او بود و دوره دوم که با کمبود نان و شورش مردم علیه وی به پایان میرسد و دوره سوم، که دغدغه اصلی پژوهش پیش روست به منازعاتی بین مردم الموت و عزالدوله منجر میگردد که تنها با رجوع به اسناد منتشر نشده این دوره قابل ردیابی است؛ بنابراین سئوال محوری پژوهش این چنین خواهد بود: عملکرد عزالدوله در دوره سوم حکمرانی در قزوین چه مصالح و منافع پیدا و پنهانی را تعقیب میکرده است؟ مدعای ما نیز براساس اسناد و منابع موجود این چنین نضج یافته است: نحوه انتصاب شاهزادگان، عواید بالقوه اقتصادی قزوین و الموت، تنگناهای اقتصادی عزالدوله در دوره سوم حکمرانی ودر نهایت رقابت با خوانین همجوار در چگونگی و چرایی عملکرد وی نقش اساسی داشته است.روش تحقیق در این مقاله روش توصیفی و تحلیلی بوده که با بهرهمندی از اسناد منتشر نشده آن دوره و نیز آثار و منابع کتابخانهای به سامان رسیده است.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8053_f05f0310fcae4f4fed3d804bcdb831cf.pdf
2021-09-23
155
176
10.30473/lhst.2021.8053
قزوین
ناصرالدینشاه
عبدالصمدمیرزا
الموت
عواید مالی
ذکرالله
محمدی
zkmohammadi@yahoo.com
1
دانشیار گروه تاریخ ، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا ، تهران ـ ایران
LEAD_AUTHOR
داود
الهی
elahi.davod@yahoo.com
2
کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی ، دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)، قزوین ـ ایران
AUTHOR
آدمیت، فریدون (1351). اندیشهترقی وحکومت قانون (عصرسپهسالار). تهران: خوارزمی.
1
آبراهامیان، یرواند (1386). ایران بین دوانقلاب. ترجمة احمد گلمحمدی. محمدابراهیم فتاحی ولیلایی. چاپ دوازدهم. تهران: نشر نی.
2
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1377). روزنامة خاطرات. به کوشش ایرج افشار. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
3
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح محمداسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
4
امینی، علیرضا؛ حبیبالله ابوالحسن شیرازی (1382). تحولات سیاسیواجتماعی ایران از قاجاریه تا رضاشاه. تهران: نشر قومس.
5
اولیویه، گیوم آنتوان (1371). سفرنامه اولیویه. ترجمة محمدطاهر میرزا. تصحیح غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.
6
انصاری ربانی، قاسم؛ کرمانی، قنبرعلی (1380). تجارت در دورۀ قاجاریه. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
7
اورسل، ارنست (1382). سفرنامه قفقاز و ایران. ترجمة علیاصغر سعیدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8
بامداد، مهدی (1371). شرح رجال ایران. چاپ چهارم. تهران: کتابفروشی زوار.
9
بروگش، هینریش (1367). سفری به دربارسلطان صاحبقران. ترجمة مهندس کردبچه. تهران: اطلاعات.
10
بوهلر، (1375). سفرنامه و جغرافیای گیلان و مازندران. به کوشش م. پ جکتاجی. لاهیجان. گیل.
11
پرهیزگاری، مهرزاد (1386). مهمانخانه بزرگ قزوین، تهران: سازمان میراث فرهنگی شهر قزوین با همکاری نشر روناس.
12
حقدار، علیاصغر (1383). فریدون آدمیت و تاریخ مدرنیته در عصر مشروطیت. تهران: کویر.
13
خالقی مقدم، محمد (1380). استان زنجان سرزمین قوم افشار. زنجان: دانشگاه زنجان.
14
خورموجی، محمدجعفر (1363). حقایقالاخبار ناصری (تاریخ قاجار). به کوشش سید حسین خدیوجم. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
15
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 0001/01852/14 (شکایت رعایای الموت از ظلم و تعدی عبدالصمد میرزا).
16
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 0004/01852/14 (نامة رئیس مجلس شورای ملی برای رسیدگی به شکایت قریه الموت).
17
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 0005/01852/14 (سواد کمیسیون مالی در بررسی زمینهای خالصه الموت).
18
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 298002845 (شکایت اهالی الموت از عزالدوله و افخمالدوله به جهت قتل و غارت هنگام جمعآوری مالیات قراء).
19
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 240041455 (شکایت از میرزا محمد رفعتالسلطان، داماد عزالدوله در جهت آزار مردم).
20
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 00008-01852-14 (شکایت اهالی الموت از عزالدوله در دوره پهلوی اول).
21
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 0009/01852/14 (نامه اعتراض به جوابیه کمیسیون مالی).
22
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 0003/01852/14 (نامه نماینده قزوین (محمد علی ثابت) به مجلس).
23
سیاح، محمدعلی (1346). خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت. بهکوشش حمید سیاح. تصحیح سیفالله گلکار. تهران: [بینا].
24
دوگوبینو، کنت (1383). سهسال در آسیا. ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: قطره.
25
دیولافوآ، ژان (1361). سفرنامه دیالافوآ در زمان قاجاریه (ایران و کلده). ترجمة فرهوشی. چاپ دوم. تهران: کتابفروشی خیام.
26
رواسانی، شاهپور (بیتا). دولت و حکومت در ایران. تهران: نشر شمع.
27
روزنامه وقایع اتفاقیه (1373). شمارههای 275، 282، 316. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
28
سپهر، محمدتقی لسانالملک (1377). ناسخ التواریخ (تاریخ قاجاریه). به کوشش جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
29
شیبانی، میرزا ابراهیم ( 1366). منتخب التواریخ. تهران: علمی.
30
عیسوی، چارلز (1369). تاریخ اقتصادی ایران. ترجمة یعقوب آژند. چاپ دوم. تهران: گستره.
31
فوران، جان (1383). مقاومت شکننده(تاریخ تحولات اجتماعی ایران ). ترجمة احمد تدین. چاپ پنجم. تهران: رسا.
32
قزوینی، محمدشفیع (1370). قانون قزوینی. به کوشش ایرج افشار. تهران: طلایه.
33
قهرمان میرزا عینالسلطنه (1374). خاطرات روزانه عینالسلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر.
34
کردستانی، میرزاحسینخان (بیتا). خاطراتدیوانبیگی. به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: [بینا].
35
کارلاسرنا (1362). آدمها و آیینها در ایران. ترجمة علیاصغر سعیدی. تهران: زوار.
36
کرزن، جورج ناتانیل لرد (1378). ایران و قضیه ایران. ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
37
گرانت، واتسن (1348). تاریخ ایران در دوره قاجار. ترجمة وحید مازندرانی. تهران: چاپخانه سپهر.
38
گرین ویلر، بنجامین ساموئل (1363). نخستین سفیر آمریکا در ایران در سالهای 1183-1885م. به اهتمام رحیم رضازاده ملک. [بیجا]: نشر رضازاده ملک.
39
گلریز، محمدعلی (1368). مینودر یا باب الجنه. قزوین: انتشارات طه.
40
لمبتون، آ.ک. س (1375). ایران عصر قاجار. مشهد: جاویدان خرد.
41
لمبتون، آ.ک. س (1386). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمة یعقوب آژند. چاپ سوم. تهران: نشر نی.
42
مجیدی، عنایتالله (1384). «سرنوشتآبادیهای تیولی الموت». نامه انجمن. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. تابستان. شماره 18. ص 81-96.
43
محبوبی اردکانی، حسین (1376). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
44
مرادمیرزا، حسامالسلطنه (1374). سفرنامه مکه. به کوشش رسول جعفریان. قم: نشر معشر.
45
مستوفی، عبدالله (1371). شرح زندگانی من (یا تاریخ اجتماعی و اداری ایران در دوره قاجاریه). جلد اول. تهران: زوار.
46
ملائی توانی ، علیرضا (1395). «مجلس شورای مملکتی به جای مجلس شورای ملی در دوره استبداد صغیر». مطالعات تاریخ اسلام. شماره 29. ص 123-150.
47
ویلهم لیتن (1367). ایران از نفوذ مسالمت آمیز تا تحت الحمایگی. ترجمة مریم میر احمدی. تهران: مؤسسه انتشارات معین.
48
ورجاوند، پرویز (1377). سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین. جلد 1. تهران: نشر نی.
49
ORIGINAL_ARTICLE
بازخوانی شاخصههای منزلت اجتماعی مالکان در خانههای قاجاری (نمونة موردی: اصفهان- محله حکیم)
بعد از حکومت صفوی، از اهمیت شهر اصفهان کاسته شد و بناهای زیادی به علت انتقال مرکز حکومت متروکه گشت و محوطه دولتخانه، به حالت ویرانه درآمد. با شروع دورة قاجاریه و تلاشهای حاکم اصفهان، میرزا حسینخان صدر اصفهانی، رونق مجدد اصفهان و شکلگیری خانوادههای متمکن بازرگانان، ساخت خانههایی با معماری رایج و تحت تأثیر منزلت اجتماعی مالکان آن، آغاز شد. این پژوهش با شیوه تحقیق تفسیری تاریخی، با فرض تأثیرپذیری ویژگیهای کالبدی خانههای تاریخی از منزلت اجتماعی متفاوت مالکین آن، انجام گرفتهاست. دادههای مورد نیاز از بستر منابع اسنادی، مطالعات میدانی، کالبد خانهها و تاریخ شفاهی، جمعآوری و تحلیل شدهاست. یافتهها نشانمیدهد که معنای منزلت اجتماعی از طریق خصوصیات فضایی در سه مقیاس خُرد (خانه)، متوسط (همسایگی) و کلان (محله) نمایان است.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8054_73fe8255f4ea03c1999edf937994e893.pdf
2021-09-23
177
196
10.30473/lhst.2021.8054
نزلت اجتماعی
خانههای قاجاری
محله حکیم
اصفهان
فاطمه
میسمی
fameisami@gmail.com
1
دانشجوی دکترای معماری،واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان_ ایران
AUTHOR
مریم
قاسمی سیچانی
mghasemi@khuisf.ac.ir
2
دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد اصفهان(خوراسگان)،دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان _ ایران
LEAD_AUTHOR
محسن
افشاری
m.afshary@aui.ac.ir
3
استادیار گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، اصفهان ـ ایران
AUTHOR
فرزاد
میرمجربیان
f.mir64f@gmail.com
4
استادیار گروه معماری، مؤسسه آموزش عالی راغب، اصفهان _ ایران
AUTHOR
مرتضی
نورائی
m.nouraei@ltr.ui.ac.ir
5
استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان، اصفهان _ ایران
AUTHOR
الاصفهانی، محمد مهدی بن محمدرضا (1368). نصف جهان فی تعریف الأصفهان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: امیرکبیر.
1
افشاری، محسن (1394). سازگاری محیط با روش زندگی انسان. رساله دکتری معماری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
2
اهری، زهرا (1394). «شناسایی ساختار ثانویه شهر ایرانی در دورة قاجاریه». نشریه هنرهای زیبا. دانشگاه تهران. پردیس هنرهای زیبا. دورة 20، شماره 2، ص 23-34.
3
پدرام، بهنام؛ حریری، آزاده (1395). «خانههای تاریخی با نقشی فراتر از مسکن در بافت اصفهان». پژوهشهای معماری اسلامی. دانشگاه علم و صنعت. دورة 4، شماره 2، ص 74-89 .
4
پهنادایان، شاهین (1396). «مروری بر ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران عصر قاجار». فصلنامه تخصصی علوم سیاسی. دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، بهار 1396، دوره 13، شماره 38، ص 173-194.
5
پیرنیا، محمدکریم (1385). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: سروش دانش.
6
تامین، ملوین ماروین (1385). جامعه شناسی قشرها و نابرابریهای اجتماعی. عبدالحسین نیک گهر. تهران: نشر توتیا.
7
تحویلدار، حسین بن محمد ابراهیم (1342). جغرافیای اصفهان :جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر. تدوین منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران.
8
جابری انصاری، میرزا حسن خان (1378). تاریخ اصفهان. به تصحیح جمشید مظاهری. موسسه انتشارات مشعل اصفهان.
9
جناب اصفهانی، علی (1393). احصائیه خانهها و محلات اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان.
10
حاضری، علی محمد؛ رهبری، هادی (1385). «بررسی ماهیت طبقاتی تجار در دوره قاجاریه». مجله جامعهشناسی ایران. انجمن جامعهشناسی ایران، بهار 1385، دوره 7، شماره 1، 66-92.
11
حائری مازندرانی، محمد رضا (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
12
حسینی ابری، حسن (1382). «اصفهان باغ شهر صفویه». مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه. جلد دوم، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
13
رفیع پور، فرامرز (1378). آناتومی جامعه، مقدمه ای بر جامعه شناسی کاربردی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
14
ستوده، منوچهر (1394). «محلات در تاریخ نگاریهای محلی اصفهان». همایش ملی گردشگری محلههای اصفهان و ارتقای هویت شهری. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان. ص ۱۵۹-۱۶۹.
15
سلطانزاده، حسین (1396). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
16
شاردن، ژان (1375). سفرنامه شاردن. اقبال یغمایی. تهران: انتشارات توس.
17
شولتس نوربرگ (1387). معنا در معماری غرب، مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: فرهنگستان هنر.
18
قاسمی سیچانی، مریم؛ معماریان، غلامحسین (1388). «گونه شناسی خانه دوره قاجار در اصفهان»، نشریه هویت شهر، شماره (5) 7 ، ص 87-94.
19
کجباف، علیاکبر (1382). «بررسی مقایسه اصفهان در عصر سلجوقیان با صفویان». مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، جلد دوم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
20
مهدوی، مصلحالدین (۱۳۶۸). بیان المفاخر در احوالات محمدباقر حجه الاسلام شفتی بیدآبادی. چاپ دوم. اصفهان: کتابخانه مسجد سید اصفهان.
21
نورائی، مرتضی (1391). قباله کارگزاری اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
22
همایی، جلال الدین (۱۳42). مقدمه دیوان طرب. تهران: انتشارات فروغی.
23
هنرفر، لطف الله (۱۳73). آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، اصفهان: انتشارات گلها.
24
مصاحبهها (مصاحبه کننده: فاطمه میسمی)
25
آصالح، عفت (1397). خانهدار. 65 سال، خانه تاریخی آصالح.
26
اسلامی، محمد جواد. (1398). مهندس.71 سال، خانه تاریخی اسلامیان.
27
بنکدار، جواد (1398). تاجر فرش. 54 سال، خانه تاریخی بنکدار.
28
جابرزاده، غلامحسین (1398). تاجر کفش. 72 سال، خانه تاریخی کلباسی.
29
شاکری، مهدی (1398). کارمند سازمان میراث فرهنگی. 51 سال، خانه تاریخی شاکری-غفوری.
30
میثمی، جعفر (1397). دبیر، 75 سال، خانه تاریخی میثمی.
31
میثمی، حسین (1398). مهندس. 45 سال، خانه تاریخی میثمی.
32
Bourdieu, P. 1977. Outline of a Theory of Practice: Cambridge University Press.
33
Coolen, H. & Meesters, J. (2012). Private and public green spaces. 27(1), 49-67.
34
Coolen, H. (2008). The meaning of dwelling features, Conceptual and methodological issues. Amsterdam: IOS Press.
35
Klaufus, C. (2012).‘The symbolic dimension of mobility: Architecture and social status in Ecuadorian informal settlements’, International Journal of Urban and Regional Research 36(4): 689-705.
36
Mansouri, H. Kazemian, F. (2014), Recognition of sustainability in Iran’s vernacular architecture. Special Issue on Architecture, Urbanism, and Civil Engineering. 3(4).
37
Rapoport A. (1992). The Meaning of the Built Environment. The University of Arizona Press.
38
Rapoport A. (2005). Culture, Architecture, and Design. Chicago: Locke Science Publishing Company.
39
ORIGINAL_ARTICLE
چشماندازی بر تجارت فرش و عملکرد شرکتهای تجاری در سلطانآباد عراق (1285-1320ق)
سلطانآباد عراق، نام قدیمی شهر اراک است که در دورة فتحعلیشاه قاجار، در سال 1231ق، به دست سردار او یوسف خان گرجی بنا نهاده شد. فلسفه اولیه ساخت شهر، ایجاد مرکزی نظامی و ساخت پادگانی برای امنیت منطقه بود؛ اما با گذر زمان زمینههای تجارت و فعالیت اقتصادی در آن رو به رشد نهاد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد گوناگون مرتبط به آن دوره، در پی بررسی اوضاع اقتصادی و تجاری این منطقه با تأکید بر صنعت و تجارت فرش دستبافت است. تبیین چگونگی صادرات و تولید فرش دستبافت و واکاوی نقش شرکتهای تجاری در این صنعت هدف این جستار است. سؤال اصلی پژوهش این است که تولید و تجارت فرش در سلطانآباد در چه وضعیتی بود و شرکتهای تجاری چه جایگاهی در این اقتصاد داشتند؟ یافتههای پژوهش بیانگر آن است که توجه هرچند ناچیز حکومت مرکزی و فعالیت کمپانیهای خارجی همراه با ﻣﺸﺎﺭﮐﺖ تجار محلی سبب شد تا سلطانآباد به سرعت تبدیل به یکی از مراکز ﺍﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ فرش در ایران شده و همین موضوع نقش مهمی در رونق اقتصادی این ناحیه و رفاه نسبی مردم داشت.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8055_b6d66681c79b87ce49098f5e49addaf4.pdf
2021-09-23
197
212
10.30473/lhst.2021.8055
سلطانآباد
صنعت فرش
تجارت
شرکتهای تجاری
صادرات
عبدالله
متولی
a.motevaly@gmail.com
1
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک ـ ابران
LEAD_AUTHOR
مهدی
جیریائی
jiryaeim@gmail.com
2
دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی، تهران ـ ایران
AUTHOR
محمد
حسن بیگی
mohaamad.beigi@gmail.com
3
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک ـ ایران
AUTHOR
اتحادیه، منصوره؛ پروان، رسول (1389). «تحولات تجارت فرش دستباف ایران در دورة قاجاریه». نشریة مطالعات تاریخ فرهنگی. پژوهشنامة انجمن ایرانی تاریخ. سال دوم. شماره 5. ص 1 - 36.
1
اﺗﯿﮏ، آﻧﺖ (1384). «فرشهای دوران قاجاریه». ﺗﺎرﯾﺦ و ﻫﻨﺮ ﻓﺮشﺑﺎﻓﯽ در ایران (براساس دایرةالمعارف ایرانیکا). به سرویراستاری احسان یارشاطر. ترجمة ر. لعلی خمسه. تهران: نشر نیلوفر.
2
ادواردز، سیسیل (1368). قالی ایران. ترجمة مهیندخت صبا. تهران: فرهنگسرا.
3
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دورة قاجاریه. تهران: نشر زمینه.
4
اصطخری، ابراهیم بن محمد (1368). مسالک و ممالک. ترجمة ایرج افشار. تهران: علمیـ فرهنگی.
5
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1367). مرآت البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
6
جمالزاده، محمدعلی (1335). گنج شایگان. [بیجا]: نشر اداره کاوه.
7
جیریایی، مهدی و دیگران (1396). «بررسی و تحلیل تجارت داخلی و خارجی سلطانآباد عراق سال ۱۳۲۴–۱۳۶۰/۱۹۰۶–۱۹۴۱». فصلنامه پژوهشهای تاریخی. سال دهم. شماره 54. ص 81-99.
8
چریکف، میسیو (1358). سیاحتنامه میسیو چریکف. ترجمة آبکار مسیحی. تهران: شرکت کتابهای جیبی.
9
حسن بیگی، محمد؛ جیریائی، مهدی (1397). «بررسی نقش تجار و انجمنهای ایالتی سلطانآباد در دورة انقلاب مشروطیت (1322ق/ 1904م ـ 1344ق/ 1925)». پژوهشنامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال هفتم. شماره 1. ص 1- 20.
10
حشمتی رضوی، فضلالله (1389). تاریخ فرش (سیر تحول و تطور فرشبافی ایران). تهران: سمت.
11
دهگان، ابراهیم (1345). کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک. اراک: چاپخانه موسوی.
12
رﻳﺸﺎر، ﻳﺎن (بیتا). «اﻳﺮان و اﻗﺘﺒﺎسﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﺮق از ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ». ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت. ﺗﺮﺟﻤة اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺳـﺮوﻗﺪ ﻣﻘﺪم. ﻣﺸﻬﺪ: آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی.
13
ژوله، تورج (1381). شناخت فرش (برخی مبانی نظری و زیرساختهای فکری). تهران: یساولی.
14
ساکما. اسناد شمارة 100825/240؛ 209/240؛ 52511/240؛ 100825/240؛ 6386/240؛ 9035 /360؛ 6386/240؛ 6386/240؛ 842/244؛ 842/244؛ 842/244؛ 2/244؛ 46121/240؛ 4737/360؛ 9274/360.
15
سنجارانپور، حمید (1373). «دویست سال صادرات ایران از قاجاریه تا بعد از انقلاب». نشریه اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران. سال 1373. شماره 5. ص 22-30.
16
عیسوی، چارلز (1362). تاریخ اقتصادی ایران (1215-1332). ترجمة یعقوب آژند. تهران: گستره.
17
فرمهینی فراهانی، محمدحسین؛ مفتخری، حسین؛ رازنهان، محمدحسن؛ سلیمانی، محمد (1395). «تحول شهرنشینی اراک در دورة قاجار». مجله جستارهای تاریخی. دوره 7. شماره 2. ص 113-140.
18
فوریه، ژوانس (1385). ﺳﻪ ﺳﺎل در درﺑﺎر اﻳﺮان. ترجمة عباس اقبال. تهران: علم.
19
کرزن، جرج. ن (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی ـ فرهنگی.
20
لسترنج، گای (1364). جغرافیای تاریخی خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: علمی ـ فرهنگی.
21
ﻟﻴﺘﻦ، وﻳﻠﻬﻢ (1367). اﻳﺮان از ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ تا تحتالحمایگی: اسناد و حقایقی دربارة تاریخ نفوذ اروپائیان در ایران (1860-1919). ﺗﺮﺟﻤة ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻴﺮاﺣﻤﺪی. ﺗﻬـﺮان: معین.
22
لیتن، ویلهم (1368). خاطرات لیتن؛ سر کنسول آلمان در تبریز در اثنای جنگ جهانی اول. ترجمة پرویز صدری. تهران: ایرانشهر.
23
محتاط، محمدرضا (1368). سیمای اراک (جامعهشناسی شهری). تهران: آگه.
24
ملایی، مصطفی؛ اتحادیه، منصوره (1397). «سرمایهگذاری شرکتهای غربی در صنعت فرش ایران در عصر قاجار». فصلنامه علمی پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی. جلد ۲۸. شماره ۳. ص ۶۴-۹۳.
25
نامه عراق. سال چهارم. شماره 418. 14مرداد 1316.
26
نامه عراق. سال دوّم. شماره 172. یکشنبه 29 تیر1314.
27
نامه عراق. سال دوم. شماره 172. یکشنبه 29تیر1314.
28
نامه عراق. سال دوّم. شماره 239. پنجشنبه11دی1314.
29
هانگلدیان، ا. ی (1359). فرش مشرقزمین (بخش ایران). ترجمة اصغر کریمی. تهران: فرهنگسرا.
30
وکیلی تبریزی، رضا (1395). تاریخ عراق (سلطانآباد عراق. اراک). بازخوانی محمد مددی. تهران: آیندگان.
31
مصاحبهها
32
جیریائی شراهی. رضا. تاریخ مصاحبه 5/11/1396. جلسه اول.
33
ORIGINAL_ARTICLE
نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در شکلگیری ساختار فضایی ـ کالبدی شرکت شهر مسجدسلیمان (از آغاز کشف نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت 1287-1330)
واگذاری امتیاز نفت به ویلیام ناکس دارسی در سال 1280/ 1901م و در پی آن کشف نفت در میدان نفتون مسجدسلیمان در سال 1287/ 1908م زمینة اشتغال و مهاجرت نیروی کار از خارج و داخل را به شرکت شهر جدیدالاحداث مسجدسلیمان فراهم نمود. مدیران شرکت نفت انگلیس و ایران برای اسکان نیروی کار مهاجر اقدام به برپایی سرپناههای موقت در قالب کمپهای کارگری نمودند که به تدریج با مهاجرت روزافزون نیروی کار و احداث منازل شرکتی، هستههای اولیة شرکت شهر مسجدسلیمان توسط طراحان و معماران شرکت نفت انگلیس و ایران پی ریزی شد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که شرکت شهر مسجدسلیمان، موجودیت، شکلگیری و توسعة خود را مرهون چاههای نفت و اقدامات عمرانی و شهرسازی شرکت نفت انگلیس و ایران است. در پژوهش پیش رو با تلفیق روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای و اسناد و تحقیقات جدید کوشیده شده است نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در تکوین و توسعة کالبد شهری شرکت شهر مسجدسلیمان از آغاز کشف نفت تا ملی شدن صنعت نفت بررسی و ارزیابی شود..
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8056_218857aa8ade579310b2851151722fe4.pdf
2021-09-23
213
230
10.30473/lhst.2021.8056
شرکت نفت انگلیس و ایران
شرکت شهر مسجدسلیمان
نفت
ساختار فضایی
شهرسازی
رضا
حبیبی نژاد
habibinejad46@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری رشته باستانشناسی دوران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر ـ ایران
LEAD_AUTHOR
هایده
خمسه
hkhamseh72@yahoo.com
2
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر ـ ایران
AUTHOR
علی
بحرانی پور
bahranipour@hotmail.com
3
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز ، اهواز ـ ایران
AUTHOR
آذرشین، سید امیر (1393). مسجدسلیمان صدسال پس از کشف نفت. تهران: هورمزد.
1
احسانی، کاوه (1398). تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران، محیط مصنوع و شکلگیری طبقة کارگر صنعتی. تهران: شیرازه.
2
اطهاری، کمال (1370). «مسجدسلیمان، شرکت شهری مدنیت یافته». ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. مرداد و شهریور. شماره 47 و 48. ص 65-69.
3
افشار سیستانی، ایرج (1385). خوزستان و تمدن دیرینة آن. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
4
اقتداری، احمد (1375). خوزستان و کهگلویه و ممسنی. چاپ دوم. تهران: مؤسسة فرهنگی آیات.
5
امام شوشتری، سید محمدعلی (1331). تاریخ جغرافیایی خوزستان. تهران: مؤسسة مطبوعاتی امیر کبیر.
6
امیری، سیدنورالدین (1394). نفت شهرهای ایرانی. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
7
باور، سیروس (1390). «شرکت شهر مسجدسلیمان». هنر و معماری: جستارهای شهرسازی. شماره 36. ص 92-95.
8
باور، سیروس (1398). نفت، تمدن صنعتی و معماری. تهران: هنر معماری قرن.
9
«بررسی گذشته، حال و آینده اولین شهر نفتی ایران». گفت و گو با پیام مهستی. مجری طرح جامع مسجدسلیمان. خبرگزاری شوشان. 1387.
10
بشارتی فر، صادق و دیگران (1396). «تحلیل و تبیین تأثیرات صنعت نفت بر ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: شهر آبادان)». پژوهشهای جغرافیای انسانی. دوره 49. شماره 3. ص 657- 673 .
11
جهانشاهی، ایرج (1329). سالنامه فرهنگ مسجدسلیمان. تهران: انتشارات مهر.
12
حقیقت، عبدالرفیع (1376). فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستانهای ایران. تهران: کومش.
13
خدادادیان، فرشید (1380). مسجدسلیمان نیم قرن چپاول. تهران: آرویج.
14
دشتی، مهران (1395). مسجدسلیمان، نخستین خاستگاه مسکن غربی در ایران. تهران: شهر هنر.
15
دشتی، مهران (1389). «مسجدسلیمان، میزبان اولین خانه غربی». تهران: معماری و فرهنگ 40.
16
ربانی، رسول (1397). جامعهشناسی شهری. چاپ ششم. تهران: سمت.
17
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سندهای شمارههای 29002025/240، 29099 /240، 14788/240،
18
سند BP71183
19
سلطانزاده، حسین (1365). مقدمهای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: نشر آبی.
20
سیفالدینی، فرانک (1378). «روند شهرنشینی و مسئلة شهرهای بزرگ». پژوهشهای جغرافیایی. شماره 36. ص 75-88 .
21
صفاییپور، مسعود و دیگران (1391). «مسجدسلیمان نخستین نفت شهر خاورمیانه و تحولات جمعیتی و کالبدی فضایی آن در گذر زمان». پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. سال اول. شماره 2. ص 89-116.
22
شارعپور، محمود (1396). جامعهشناسی شهری. چاپ دهم. تهران: سمت.
23
عباسی شهنی، دانش (1383). تاریخ مسجدسلیمان، تاریخ تحولات صنعت نفت. چاپ سوم. تهران: هیرمند.
24
فرید، یدالله (1391). جغرافیا و شهرنشینی. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تبریز.
25
قاسمی، ایرج؛ فولاد، عباس (1395). نفت، شهرنشینی و توسعه شهری؛ تحولات کالبدی شهرهای نفتی مناطق نفتخیز خوزستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
26
گیرشمن، رومن (1351). «صفه مقدس در مسجدسلیمان». ترجمة مسعود رجبنیا. ماهنامه هنر و مردم. شماره 121. ص 43-48.
27
لاواین دورتینگ، پولین (1382). «شهرکهای شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان، مطالعهای دربارة تاریخ شهرکنشینی (1908-1951)». ترجمة بشیر یاقمورلی. فصلنامه تاریخ روابط خارجی. شماره 15. ص 199-206.
28
مهستی، پیام (1382). «شهر و سفر: از پارسوماش تا مسجدسلیمان». فصلنامه جستارهای شهرسازی. زمستان 1382. شماره 7. ص 24-28.
29
مهندسان مشاور زیستا (1369).« طرح توسعه و عمران شهر مسجدسلیمان». کارفرما مسکن و شهرسازی استان خوزستان.
30
نهچیری، عبدالحسین (1380). جغرافیای تاریخی شهرها. چاپ سوم. تهران: مدرسه.
31
یاقوت حموی، شهابالدین (1380). معجمالبلدان. ترجمة دکتر علینقی منزوی. تهران: سازمان فرهنگی کشور.
32
Pevsner, Nikolaus, H, F (1992). lexiconder weltarchitek muenchen
33
ORIGINAL_ARTICLE
بهداشت عمومی در بوشهر: مطالعه موردی آب آشامیدنی و مشکلات آن در دورة قاجار و پهلوی
فرد، گروه و جامعه موضوع بهداشت عمومی است و مؤلفههایی چون بهداشت فردی، اجتماعی ، بهداشت محیط و آب را دربرمیگیرد و از اهمیت بهسزایی برخوردار است. سلامت جامعه، بهداشت فردی و اجتماعی و محیط با وجود آب سالم و قابل دسترس تأمین میشود. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که با توجه به جایگاه آب در بهداشت عمومی، آب آشامیدنی شهر بوشهر از نظر بهداشتی و نحوة دستیابی به آن، چه روندی را از دورة قاجار به دورة پهلوی طی نموده است؟ این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی به کمک دادههای تاریخی از نوشتههای سیاحان داخلی و خارجی، منابع تحقیقاتی، گزارشهای اداری نهادهای دولتی و روزنامههای محلی بر پایة تحقیقات تاریخی به پاسخ این سؤال پرداخته شده است. یافته پژوهش نشان می دهد با تلاشهای دولت قاجار و پهلوی در روند توسعه و رعایت بهداشت عمومی، مسئله آب آشامیدنی از اهمیت برخوردار شد و از دورة قاجار به بعد توجه دولتها به این امر جلب شد. در دورة پهلوی به دنبال برنامههای توسعه کشور رعایت بهداشت عمومی شتاب بیشتری یافت و با تأسیس نهادهای بهداشتی و تلاشهای مردمی، سازوکارهایی در جهت توسعه آب لولهکشی و تصفیه آب آشامیدنی بوشهر، با وجود موانع موجود، صورت گرفت.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8057_1a2be62c634a8a0d2ad3e7184c8e1d33.pdf
2021-09-23
231
246
10.30473/lhst.2021.8057
بهداشت عمومی
آب آشامیدنی
بوشهر
دولت پهلوی
خدیجه
حسین زاده
khhoseinzade@yahoo.com
1
دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، شبسترـ ایران
AUTHOR
منیژه
صدری
manijeh_sadri@yahoo.com
2
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، شبسترـ ایران
LEAD_AUTHOR
سیمین
فصیحی
fasihis@gmail.com
3
استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا، تهران ـ ایران
AUTHOR
منیره
کاظمی راشد
kazemirashed@yahoo.com
4
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، شبسترـ ایران
AUTHOR
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (۱۳۶۷). مرآت البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
1
اعتمادیان (۱۳۳۱). بهداشت شهری. تهران: دانشگاه تهران.
2
باقری کبورق، علی (۱۳۷۱). جامعه و حکومت در ایران (کتاب اول: دوران قاجار). تهران: مرکز نشر بینالملل.
3
بحرینی، فروغ (1390). «بررسی مسئله آب آشامیدنی و مصرفی شهرستان بوشهر در ادوار قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی». فصلنامه تخصصی ماندگار. دانشگاه الزهرا. شماره اول. ص 5.
4
برنامة توسعة اقتصادی اجتماعی بوشهر. برنامة عمرانی ششم بهمن ۱۳۵۶. نشریة شمارة ۱۵.
5
برنامه عمرانی استان بوشهر. در قالب برنامة پنجم عمرانی کشور. سال ۵۶-۱۳۵۲. نشریة شمارة ۳. دی ۱۳۵۲. دفتربرنامه و بودجه استان بوشهر.
6
پریدار، مجتبی (۱۳۹۳). اسنادی از اتاق بازرگانی بوشهر (1308-۱۳۳۳). تهران: آزادبوم.
7
جنوب ایران به روایت سفرنامهنویسان (۱۳۸۰). ترجمة حسن زنگنه. شیراز: نوید.
8
چریکف، مسیو(۱۳۵۸). سیاحتنامه مسیو چریکف. ترجمة آبکار مسیحی. به کوشش علیاصغر عمران. تهران: [بینا].
9
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن (۱۳۶۷). فارسنامه ناصری. تحشیه منصور رستگارفسایی. تهران: امیرکبیر.
10
حلم سرشت، پریوش؛ دلپیشه، اسماعیل (۱۳۸۳). بهداشت عمومی. چاپ دوم. تهران: انتشارات چهر.
11
حمیدی، سید جعفر (1380). فرهنگنامه بوشهر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
12
خلیج ایران. ۲۵ دی ۱۳۰۹. سال دوم. شماره۸؛ ۲۲شهریور۱۳۱۰/۱۴ سپتامبر ۱۹۳۱. شمارة ۳۵؛ ۲۱ خرداد ۱۳۲۱؛ ۲۵ خرداد ۱۳۲۱؛ ۱۴ تیر ۱۳۲۱؛ ۲۰ آبان ۱۳۲۱؛ سال نوزدهم. ۱۰ دی ۱۳۲۶. شمارة مسلسل ۱۰۷۳؛ شمارة ۲۷. ۱۷ خرداد ۱۳۲۷.
13
دوسفرنامه از جنوب در سالهای۱۲۵۶ق و ۱۳۰۷ق (۱۳۶۸). به اهتمام سیدعلی آل داوود. تهران: امیرکبیر.
14
دولاندلن، شارل (1385). تاریخ جهانی (از قرن شانزدهم تا عصر حاضر). ترجمة احمد بهمنش. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تهران.
15
روزنامة اطلاعات. ۴مرداد ۱۳۰۸. ش ۸۱۹؛ شمارة ۳۱۴. سال ۱۳۱۶. ص ۳.
16
روزنامة ایران. ۱۴ رجب ۱۳۱۲. ش ۸۴۵.
17
روزنامة پست خلیج. سال سوم. اول بهمن ۳۲. شمارة ۹. سال دوم. ۲۶ مهر ۱۳۳۳.
18
روزنامة دریا کنار. ۲۱ خرداد ۱۳۳۱. سال دوم. شمارة ۳۹.
19
روزنامة سنگلاخ. ۲۰ اردیبهشت ۱۳۳۲. شنبه ۲/۵/۱۳۳۳. سال چهارم. شمارة مسلسل ۱۸. یکشنبه ۲۸ شهریور ۱۳۳۳. شمارة ۲۳.
20
روزنامة کوشش. 23خرداد 1314، شماره 124
21
ساکما. 12873. 3/10/1323. تلگراف مجلس به دفتر نخست وزیر و رئیس ادارة امور مالی کشور و ادارة غلة کشور در خصوص خواربار مردم بوشهر.
22
ساکما. کد سند: ۹۳۱۸/۳۷۰. نامة شمارة ۴۷۶۱. تاریخ ۲۲/۴/۱۳۲۵؛ کد سند: ۹۳۱۸/۳۷۰. نامة صورتجلسة فرمانداری به وزارت دربار عطف به نامة شمارة ۶۶۹. تاریخ ۱۴/۳/۱۳۲۵؛ کد سند: ۹۳۱۸/۳۷۰. نامة شمارة ۶۶۹. تاریخ ۱۴/۳/۱۳۲۵؛ کد سند: ۹۳۱۸/۳۷۰. نامة شمارة ۹۱۰۶/۱۴۶۰۵. تاریخ ۲۸/۳/۲۵. وزارت کشور و ادارة امور شهرداریها. نامة شمارة ۲۸۳.، تاریخ ۱۶/۸/۲۶؛ کد سند: ۹۳۱۸/۳۷۰. نامة شمارة ۱۱۵۶. تاریخ ۲۷/۵/۲۵؛ کد سند: ۹۳۱۸/۳۷۰
23
سالنامة پارس. ۱۳۰۹.
24
سالنامة رسمی مملکتی. [بیتا]. [بینا].
25
ستوده، سید نوراله (۱۳۴۱). طب پیشگیری و بهداشت عمومی. اصفهان: کتابفروشی ثقفی اصفهان.
26
سدیدالسلطنه، محمدعلیخان (۱۳۷۱). سرزمینهای شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان در صدسال پیش. به کوشش و تصحیح احمد اقتداری. تهران: جهان معاصر.
27
سفرنامه مادام دیولافوآ (ایران و کلده )، ۱۳۶۱، ترجمه فره وشی (مترجم همایون سابق)، تهران، کتابفروشی خیام.
28
شهری، جعفر (۱۳۷۶). طهران قدیم. تهران: معین.
29
عاقلی، باقر (1380). شرح رجال سیاسی نظامی معاصر ایران. تهران: نشر گفتار.
30
فرشی، یوسف؛ جمیری، محمد (1371). «اصل چهار ترومن در ایران». تاریخ معاصر ایران. سال 12، شمارة ۴۶. ص 101-71
31
فرصت شیرازی، محمدنصیر (۱۳۷۷). آثار عجم. تحشیة منصور رستگار فسایی (۱۳۳۹-۱۲۷۱ق). تهران: امیرکبیر.
32
لاخ، ارسکین (۱۳۶۹). ساحل دزدان دریایی یا سفرنامه دریایی لاخ. ترجمة حسین ذوالقدر. تهران: آناهیتا.
33
لوریمر، ج. ج (۱۳۷۹). راهنمای خلیج فارس. ترجمة سید محمدحسن نبوی. شیراز: نوید.
34
محسنی، منوچهر (۲۵۳۷). جامعهشناسی پزشکی و بهداشت. تهران: طهوری.
35
معتقد ریشهری (فاضل اهرمی). میرزا حسین (۱۳۹۵). جواهرالزواهر. به کوشش حسین معتقد. بوشهر: بنیاد ایرانشناسی بوشهر.
36
منزوی، محمدتقی (۱۳۷۸). فاضلاب شهری. تهران: دانشگاه تهران.
37
نفری، محمدرضا (۱۳۸۲). بررسی روشهای ضدعفونی آبهای آشامیدنی، بهداشتی وصنعتی. تهران: سرسبز.
38
وادالا، ر. ر (۲۵۳۶). خلیج فارس در عصر استعمار. ترجمة شفیع جوادی. تهران: سحاب کتاب.
39
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1375). تاریخ روابط خارجی ایران. تهران: امیرکبیر.
40
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر جنگ جهانی دوم در بروز بحران نان و غلات در زنجان (1320-1322)
شهر زنجان به دلیل واقع شدن بین آذربایجان و تهران اهمیت و نقش بهسزایی در تاریخ معاصر داشته است. طی جنگ جهانی دوم این شهر به علت قرار گرفتن در مسیر ریلی و راههای شوسه توجه اولیه متفقین را جلب نمود. در سال 1320، که متفقین ایران را بین خود تقسیم کردند، زنجان به همراه سایر شهرهای شمالی به شوروی واگذار شد. پس از این تاریخ شاهد دخالتها و دستاندازیهای سیاسی ـ اقتصادی در زنجان هستیم. حضور و اقدامات چپاولگرانه نیروهای شوروی در زنجان، سبب کمبود نان و غلات در شهر شد. پژوهش حاضر در پرتو تبیین وضعیت زنجان در جنگ جهانی دوم، درصدد پاسخ به این پرسش است که: جهتگیری اقتصادی متفقین در قحط و غلا و کمبود نان و غلات در زنجان چه تأثیری داشت؟ بر طبق اسناد موثق در سال 1319، برداشت گندم و سایر محصولات در زنجان خوب بوده است. اما شوروی با اقدماتی نظیر خرید گندم از بازار آزاد، صدور گندم مازاد بر مصرف سربازان خود، همچنین دلالی و احتکار برخی از افراد سودجو، سبب کمبود نان در شهر و شورش مردم شد. رویکرد تحقیق حاضر توصیفی ـ تحلیلی و دادهها به روش اسنادی و بر پایه منابع کتابخانهای و تحقیقات میدانی و مصاحبه شفاهی گردآوری شده است
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8058_c8a66cf4acde4f3530f248182bedbd89.pdf
2021-09-23
247
266
10.30473/lhst.2021.8058
احتکار
اقتصاد
جنگ جهانی دوم
زنجان
شوروی
متفقین
شوکت
افشاری
afsharishokat@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه خوارزمی تهران ایران
LEAD_AUTHOR
ابوالفضل
رضوی
abolfazlrazavi@khu.ac.ir
2
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی تهران ایران
AUTHOR
آبادیان، حسین (1390). «غلات و زندگی اجتماعی مردم ایران در جنگ دوم جهانی». مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال اول. شماره 2. ص 1-20.
1
آذری، شهلا (1371). «قحطی وگرانی نان (1320-1324)». مجله گنجینه اسناد. سال اول. شماره 4و5. ص 4-17.
2
روزنامه آژیر (16/14/1322).
3
آوری، پیتر (1376). تاریخ معاصر ایران. ترجمة محمد رفیعی. چاپ سوم. تهران: عطایی.
4
استوارت، ریچارد (1379). در آخرین روزهای رضاشاه، تهاجم روس و انگلیس به ایران در شهریور1320. ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات. چاپ دوم. تهران: نشر رخ.
5
روزنامه اطلاعات (26/12/1320)؛ (21/3/1321)؛ (9/12/1320).
6
اسکراین، سر کلارمونت (1363). جنگ جهانی در ایران، ترجمة حـسین فراهـانی، [بـیجـا]: نـوین.
7
بارل، آر. ام (1392). یاداشتهای سیاسی ایران 1260-1344. ترجمة افشار امیری. تهران: مؤسسة فرهنگی هنری و انتشارات مرکز.
8
بولارد، سرریدر/سرکلارمونت اسکرین (1378). شترها باید بروند، ترجمة حسین ابوترابیان. تهران: نشر نو.
9
بیات، مسعود (1389). نگاهی به فراز و فرودهای فرقه دموکرات آذربایجان در زنجان. ارومیه: دانشگاه ارومیه.
10
تبرائیان، صفاءالدین (1371). ایران در اشغال متفقین. چاپ دوم. تهران: رسا.
11
جلال پور، حسن؛ محمدی، امیر (1391). «پیامدهای اشغال ایران در شهریور 1320». فصلنامه پژوهش در تاریخ. سال سوم. شماره 9. ص 154-176.
12
جهانشاهلو افشار، نصرتالله ) 1388 ). ما و بیگانگان (خاطرات سیاسی دکتر جهانشاهلو افشار). چاپ اول. تهران: سمرقند.
13
خان ملک یزدی، محمد (1362). غوغای تخلیه ایران. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
14
ذهتاب فرد، رحیم (1373). خاطرات در خاطرات. تهران: ویستار.
15
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. شماره 314-000-290) (مجوز حمل اسلحه)؛ شماره 314-000-290 (اعتراض بازرگانان به منع خروج کالا توسط نیروهای شوروی)؛ شماره 930-010-240 (منع صدور پروانه خروج برای کالاها)؛ شماره 766-011-240 (افزایش احتکار و قاچاق کالا در شهر زنجان)؛ شماره 926-010-240 (اجازه صدور برای کالاهای فسادپذیر)؛ شماره 17-321-260 (توصیف شهر زنجان)؛ شماره 1-321-260 (برداشت غلات از روستای قره بلاغ)؛ شماره 5-321-260 (وجود محتکران در زنجان) ؛ شماره6 -321-260. (پیشنهادهای امانپور به شریدان)؛
16
شماره 7-321-260 (پیشنهادهای امانپور به شریدان)؛
17
شماره8-321-260. (پیشنهادهای امانپور به شریدان)؛
18
شماره 9-321-26 (پاداش درخواستی امانپور)؛
19
اسناد مجلس شورای اسلامی. شماره 35-38-293. (تظاهرات مردم و تعطیلی بازار).
20
ساعد مراغهای، محمد (1373). خاطرات سیاسی محمدساعد مراغهای. به کوشش باقرعاقلی. تهران: نشر نامک.
21
سلیمانی، کریم؛ عزیزخواه، جمیله (1391). «اقدامات میلسپو برای حل نان در سالهای1321-1323». مطالعات تاریخ فرهنگی. سال سوم. شماره 12. ص83-103.
22
سیفپور فاطمی، نصرالله (1379). گزند روزگار: خاطراتی از تحولات فارس در آستانه جنگ جهانی دوم مجلس چهاردهم و بحران آذربایجان1320. تهران: شیرازه.
23
مشروح صورت مذاکرات مجلس ملی. دورة 16. 13 فروردین 1321: ص 211؛ دورة 8 . 13 آبان 1322: ص211؛ دورة 13، 16آذرماه، 1322: ص 8؛ دورۀ 13، 25 مهرماه، 1322: ص98؛ دورۀ 13، 3 اسفندماه، 1322: ص28.
24
عتیقپور، محمد (1379). بلوای نان، فاجعه 17 آذر 1321. تهران: شریف.
25
عظیمی، فخرالدین (1374). بحران دموکراسی درایران (1320-1333). ترجمة عبدالرضاهوشنگ مهدوی و بیژن نوذری. چاپ دوم. تهران: البرز.
26
فوران، جان (1385). مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمة احمد تدین. چاپ ششم تهران: رسا.
27
قطبی، بهروز (1381). گزیده اسناد جنگ جهانی دوم. تهران: اطلاعات.
28
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1374). اقتصاد ایران از مشروطه تاپایان سلسله پهلوی. ترجمة محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. چاپ پنجم. تهران: نشرمرکز.
29
کاظمزاده، فیروز (1354). روس و انگلیس در ایران. ترجمة منوچهرامیری. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
30
کرمانی کوهی، حسین (بیتا). از شهریور1320 تا فاجعه آذربایجان و زنجان. تهران: مظاهری.
31
لمبتون، آ. ک (1375). ایرانیان در عصر قاجار. ترجمة سیمین فصیحی. مشهد: انتشارات جاویدان خرد.
32
مجد، محمدقلی (1387). قحطی بزرگ. ترجمة محمد کریمی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
33
مصاحبه با ذبیح الله شاه محمدی دبیر بازنشسته زنجان (1391). تابستان. زنجان.
34
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست سالۀ ایران. تهران: علمی و فرهنگی.
35
مهدینیا، جعفر (1382). زندگی سیاسی ابراهیم حکیمی حکیم الملک. تهران: امید.
36
ORIGINAL_ARTICLE
اهمیت ژئواستراتژیک جنوب ایران (خلیج فارس) در منظومه منافع آمریکا در دوران جنگ جهانی دوم تا جنگ سرد
جنگ جهانی دوم، مانند جنگ اول، خیلی زود دامن ایران را نیز گرفت و علیرغم اعلام بیطرفی، موقعیت استراتژیک ایران برای کمکرسانی به شوروی برای غلبه بر آلمان زمینهساز حضور نظامی سه قدرت بریتانیا، آمریکا و شوروی در خاک ایران و اشغال آن شد. حضور نظامی آمریکا در ایران نیز بیشتر از همین زاویه کمک به شوروی و تلاش برای تقویت کریدور تدارکاتی جبهه شوروی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. مسئله پژوهش حاضر آن است که آیا حضور آمریکا در ایران تنها در راستای کمک به شوروی بوده است یا آمریکا با خروج از سیاست دکترین مونرو بهصورت عملی در صدد ایفای نقشی فراتر از آن و در صدد بازیگری در مناطق مهم و استراتژیک جهان بوده است. در نوشتار حاضر با کاربست روش تحقیق تاریخی و استفاده از اسناد آمریکا، در صدد هستیم تا به زمینهها و دلایل حضور این کشور در ایران در طی جنگ جهانی دوم پاسخ دهیم. فرض ما بر این امر ابتنا دارد که آمریکا با شناخت کافی از اهمیت استراتژیک خلیجفارس در طی جنگ و همچنین فردای پس از جنگ برای حضور طولانی مدت برنامهریزی کرده و بر آن اساس برنامههای خود را پیش برده است. یافتههای تحقیق نیز حاکی از آن است که آمریکا با توسل به روشهای مختلف ضمن متمایل کردن سیاستمداران ایران در گرایش به غرب، با تأسیس پایگاه و اعمال سیاستهایی برای جهتدهی به افکار عمومی در ایران برنامه بلندمدتی برای حضور در خلیجفارس در پیش گرفته بود.
https://localhistories.journals.pnu.ac.ir/article_8129_00c98cd214b2268cef7db289c77e13d6.pdf
2021-09-23
267
284
10.30473/lhst.2021.8129
خلیج فارس
جنگ جهانی دوم
آمریکا
محمدرضاشاه
بریتانیا
میکائیل
وحیدی راد
m_vahidirad@sbu.ac.ir
1
استادیارگروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ـ ایران
LEAD_AUTHOR
آبادیان، حسین (1390). «آمریکا و اهمیت نظامی ایران در جنگ جهانی دوم»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی. سال دوازدهم. شماره 47. ص 1-30.
1
آوری، پیتر (1377). تاریخ معاصر ایران از تاسیس سلسله پهلوی تا کودتا. ترجمة مهدی رفیعی مهرآبادی. تهران: عطایی.
2
اسکرین، سرکلارمونت (1363). جنگ جهانی در ایران (خاطرات سرکلارمونت اسکراین). ترجمة غلامحسین صالحیار. [بیجا]. نشر سلسله.
3
بولارد، سر ریدر (1364). شترها باید بروند. ترجمة حسین ابوترابیان. تهران: نشر نو.
4
ترکمان، محمد (1370). اسناد نقش بیطرفی ایران در شهریور 1320، سیاست خارجی در آستانه اشغال. تهران: کویر.
5
تقوی اصل، عطا (1382). ژئوپولیتک جدید. تهران: وزارت امور خارجه.
6
جعفری ولدانی، اصغر؛ محسن پیرهادی (1395). «جایگزینی نفوذ آمریکا به جای انگلیس در ایران». فصلنامه پژوهشهای روابط بین الملل. دروه اول. شماره 22. ص 59-99.
7
چمنکار، محمدجعفر (1398). «تاثیرات اقتصادی جنگ جهانی دوم بر بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان (بر اساس آرشیو سازمان اسناد ملی ایران)». فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام. سال دهم. شماره 21. ص 33-59.
8
حافظنیا، محمدرضا (1380). «نقش ژئواستراتِژیک ایران در جنگ جهانی دوم». فصلنامه تاریخ روابط خارجی. سال دوم. شماره 9. ص 61-72.
9
ذوقی، ایرج (1368). ایران و قدرتهای بزرگ در جنگ جهانی دوم. تهران: پاژنگ.
10
روزنامه اطلاعات. 14شهریورماه 1320. شمارة 4645.
11
روزنامه اطلاعات. 16آبان 1321. شماره 5946.
12
صورت مذاکرات مجلس شورای ملی. دوره سیزدهم. جلسه 50. 12 اردیبهشت 1321.
13
کتاب سفید: تاریخچه ومتن قراردادهای مربوط به نفت ایران، شرکت ملی نفت ایران. تهران: شرکت ملی نفت ایران. 1344.
14
گاردان، کنت آلفرد (1362). مأموریت ژنرال گاردان در ایران. ترجمة عباس اقبال اشتیانی. تهران: نگاه.
15
میرفندرسکی، ابوطالب بن میرزابیگ موسوی (1388). تحقه العالم در اوصاف و اخبار شاه سلطانحسین. به کوشش رسول جعفریان. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
16
وحیدیراد، میکائیل (1398). «تاکتیکهای آمریکا در قبال مسئله نفت و بحران آذربایجان در دوره قوام (1326-1324)». تاریخنامه ایران بعد از اسلام. سال دهم. شماره 20. ص 117-147.
17
Ashley, Jackson (2018). Persian Gulf command a history of the second world war, Yale University Press.
18
BBC Monitoring Service Archive (2018), E89, Germany in Hindustan and Persian, 7 November 1944.
19
S. Ridley, Letter to U.S. Ambassador to Tehran, Mr. Wallace Murray, 9 September 1945, RG 334, Box 2, File Name:‘‘General Administrative Files 1945’’, U.S. National Archives II, College Park, Maryland.
20
F.R.U.S. [818] Mr. Griscom to Mr. Hay, Railway construction monopoly in Persia held by Russia, Teheran, and January24, 1902.
21
F.R.U.S. 1901/d364 Telegram, The Shah of Persia to President Roosevelt, Teheran, September 20, 1901.
22
F.R.U.S. 891.105A/11, Memorandum by the Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Murray) to the Assistant Secretary of State (Berle), [Washington,] January 10, 1942.
23
F.R.U.S. 891.105A/11, the Iranian Minister (Schayesteh) to the Secretary of State, [Washington,] January 6, 1942.
24
F.R.U.S. 891.24/201: Telegram, the Minister in Iran (Dreyfus) to the Secretary of State, Tehran, May 29, 1942.
25
F.R.U.S. 891.51A/518: Telegram, the Minister in Iran (Dreyfus) to the Secretary of State, Tehran, March 13, 1942.
26
F.R.U.S. 891.6363 Amiranian/5: Telegram, The Chargé in Iran (Merriam) to the Secretary of State, Teheran, January 4, 1937.
27
F.R.U.S. 891.51A/523: Telegram, the Minister in Iran (Dreyfus) to the Secretary of State, Tehran, May 4, 1942.
28
F.U.S.R. 691.0024/7–945,Memorandum by the Division of Middle Eastern Affairs to the Office of Near Eastern and African Affairs, [Washington,] July 9, 1945.
29
F.U.S.R. 761.91/1–1145, Memorandum by the Acting Secretary of State to President Roosevelt, Washington, January 11, 1945.
30
F.U.S.R. 761.91/1–1145, Memorandum by the Acting Secretary of State to President Roosevelt, Washington, January 11, 1945.
31
F.U.S.R. 861.24/1742, the Charge in Iran (Ford) to the Secretary of State,No. 840, TEHRAN, February 14, 1944.
32
-Gen. Patrick J. Hurley
33
General Connolly
34
F.R.U.S.891.20/133, President Roosevelt to the Lend-Lease Administrator (Stettinius), Washington, March 10, 1942.
35
F.U.S.R. 711.91/98 Memorandum by Mr. John D. Jernegan of the Division of Near Eastern Affairs, [Washington,] January 23, 1943.
36
F.U.S.R. 711.91/98, Memorandum by the Adviser on Political Relations (Murray), [Washington,] February 11, 1943.
37
F.U.S.R. 124.91/104, Memorandum by the Secretary of State to President Roosevelt, WASHINGTON, December 22, 1943.
38
F.U.S.R.811.248/7-1344: Telegram, the Charge m Iran (Ford (to the Secretary of State, TEHRAN, July 13, 1944.
39
F.U.S.R.811.248/7-1344: Telegram, the Secretary of State to the Charge in Iran (Ford), WASHINGTON, July 18, 1944.
40
F.U.S.R. 811.248/7-1844: Telegram, the Third Secretary of Legation in Iran (Calhoun) to the Secretary of State, TEHRAN, July 18, 1944.
41
F.U.S.R. 811.248/7-3044: Telegram, the Charge m Iran (Ford) to the Secretary of State, TEHRAN, July 30, 1944.
42
F.U.S.R. 891.248/9-3044: Telegram, the Ambassador in Iran (Morris) to the Secretary of State, TEHRAN, September 30, 1944.
43
F.U.S.R. 891.6363/7-744: Telegram. the Secretary of State to the Charge in Iran (Ford), WASHINGTON, July 2. 1944.
44
Shohei, Sato (1964). Britain's Decision to Withdraw from the Persian Gulf, 1964–68: A Pattern and a Puzzle, the Journal of Imperial and Commonwealth History.
45
The Sydney Morning Herald, Wed 17 Mar 1858, p 2.
46
H. Vail Motter (1952), United States Army in World War II – the Middle East Theater: The Persian Corridor and Aid to Russia, ed. Kent Roberts Greenfield (Washington, D.C.: Office of the Chief of Military History, Department of the Army, 1952).
47
Wilson, Woodrow (2017). the Fourteen Points Speech. CreateSpace Independent Publishing Platform.
48