با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد

2 دانشجوی دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد مشهد

چکیده

شاهراه خراسان، مهم‌ترین راه مواصلاتی ایران، از سدة دوم تا حملة مغول، بوده است که خراسان، ماوراءالنهر و ترکستان را به غرب ایران و بین‌النهرین متصل می‌کرد. این شاهراه شاخه‌های فرعی متعدد داشت که یکی از آنها (حد فاصل نیشابور ـ بسطام) از ولایت جوین می‌گذشت. این مسیر، در مقایسه با مسیر موازی آن (نیشابور ـ سبزوار ـ بسطام) بیشتر مورد اقبال کاروان‌ها بود. پژوهش حاضر، به شیوة توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی تأثیرات اقتصادی ـ اجتماعی این شاهراه بر ولایت جوین، از سدة سوم تا هفتم هجری، پرداخته است. یافته‌های این پژوهش حاکی است که روستاهای متعدد ولایت جوین و فراوانی آذوقه و علوفة این ولایت، سبب اصلی استقبال کاروان‌ها از این مسیر بوده است. از سوی دیگر، جای داشتن ولایت جوین بر گذر این شاهراه، تأثیرات خود را بر آنجا گذاشت. توقف کوتاه یا طولانی مدت علما و بزرگان مسافر از این مسیر در ولایت و تسهیل ارتباط اهالی آنجا با شهرهای بزرگ نیشابور و ری، از جمله ره‌آوردهای اجتماعی این شاهراه بود. از سوی دیگر، این راه، با فراهم کردن زمینة فروش و صادرات محصولات محلی ولایت شرایط رونق آنجا را فراهم می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

ابن­اثیر، عزالدین ابوالحسن علی (1385ق/ 1965م). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر.
ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی بن محمد (1412ق/ 1992م). المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک. تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌حوقل، محمد (1938م). صورةالارض. چاپ دوم. بیروت: دارصادر.
ابن‌خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (1992م). المسالک و الممالک. بیروت: دارصادر.
ابن رسته، احمد بن عمر (1892م). اعلاق النفیسه. بیروت: دارصادر.
ابن‌عماد الحنبلی الدمشقی، شهاب‌الدین ابوالفلاح عبدالحی بن احمد (بی‌تا)، شذرات الذهب فی اخبارمن ذهب. تحقیق الارناووط. بیروت دمشق: دار ابن الکثیر.
ابن‌فقیه، احمد بن محمد (1416ق). البلدان. بیروت: عالم الکتب.
ابن‌کثیر دمشقی، ابوالفدا اسماعیل بن عمر (1407ق/ 1986م). البدایه والنهایه. بیروت: دارالفکر.
الاسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم (1390). طبقات الشافعیه. بغداد: بی‌نا.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1384)، اژدهای هفت سر، چاپ پنجم، تهران: علم.
بختیاری شهری، محمود (1377). گزارش ثبتی مسجد خسروشیر. (بی‌جا). آرشیو اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی.
بلاذری، احمد بن یحیی (1337). فتوح البلدان. ترجمة محمد توکل. تهران: نقره.
بیهقی، علی بن زید (1361)، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: کتابفروشی فروغی.
پاپلی یزدی، محمدحسین، جلالی، عباس (1380) « خیّرات نوعی بنای عام المنفعه،مجله وقف میراث جاویدان» پاییزوزمستان 1380 شماره 36-35، 169- 177.
جامی، مولانا عبدالرحمن بن احمد (بی‌تا). نفحات الانس من حضرات القدس. تصحیح و مقدمة مهدی توحیدپور. بی‌جا: کتابفروشی محمودی.
جوینی، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد (1385). تاریخ جهانگشا. تصحیح محمد قزوینی. سید هاشم موسوی. تهران: دسنان.
جوینی، مؤیدالدوله منتجب‌الدین بدیع اتابک (1368). عتبةالکتبة. به تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال. تهران: شرکت سهامی چاپ ایران.
حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م). معجم البلدان. چاپ دوم. بیروت: دارصادر.
دانشیار، مرتضی (1390). «رقابت‌های محلی در بیهق ریشه‌های سیاسی: سده‌های سوم تا هفتم هجری». تاریخ تمدن اسلامی. ش 13. ص 27-48.
دولتشاه سمرقندی (1338). تذکرة الشعرا. به همت محمد رمضانی. طهران: خاور.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد (1413ق/ 1993م). تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیروالاعلام. تحقیق عمرعبدالسلام تدمری. چاپ دوم. بیروت: دارالکتب العربی.
سعدی، مصلح الدین (1375). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. به اهتمام بهاالدین خرمشاهی. تهران: انتشارات ناهید.
سمعانی، ابوسعید عبدالکریم بن محمد بن منصورالتمیمی (1382ق/ 1962م). الانساب. تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلم یمانی. حیدرآباد: مجلس دائرةالمعارف العثمانیه.
شیروانی، زین العابدین (1339). بستان السیاحه. تصحیح اصغر حامد. بی‌جا: کتابفروشی سعدی.
عوفی، محمد (1355). لباب الالباب. با تصحیح و حواشی سعید نفیسی. تهران: چاپ اتحاد.
فارسی، عبدالغافر بن اسماعیل (1403)، تاریخ نیشابور ـ المنتخب من السیاق ـ . قم: جامعه مدرسین.
رشیدالدین، فضل الله (1358ق/ 1940م). تاریخ مبارک غازانی. تصحیح هرتفرد کارلیان. ناشر: استیفن اوستین.
قزوینی، زکریا بن محمد (1988). آثار البلاد واخبار العباد. بیروت: دار صادر.
گردیزی، ابوسعیدعبدالحی بن ضحاک بن محمود (1347). زینالاخبار. تصحیح و تعلیق عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
لسترنج (1367). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمة محمد عرفان. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
لمبتون، آن (1382). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمة یعقوب آژند. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
مایل هروی، نجیب (1369). درشبستانعرفان ـ مجموعهرسایلفارسیازپیرانایران، تهران: گفتار.
حمدالله مستوفی قزوینی (1378). نزهةالقلوب. تصحیح محمد بیرسیاقی. بی‌جا: انتشارات طه.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد (بی‌تا). احسن التقاسیم فی معرفةالاقالیم. چاپ دوم. بیروت: دارصادر.
منهاج سراج (1362). طبقاتناصری. تحقیق عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
مولوی، عبدالحمید (بی‌تا). «آثار تاریخی و رجال جوین». نامه آستان قدس. ش 2. دوره هفتم.
ناصرخسرو قبادیانی مروزی (1383). سفرنامه. به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: کتابفروشی زوار.
نسوی، شهاب‌الدین جزری زیدری (1384). سیرت جلال الدین منکبرنی. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: علمی و فرهنگی.