با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دورة اسلامی، دانشگاه پیام نور

2 استادگروه تاریخ، دانشگاه الزهرا

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور

چکیده

والیان لرستان و طوایف تحت تابعیت آنها رابطه­ای عمدتاً ستیزه­جویانه با فرمانروایان زندیه داشتند. اسماعیل­خان فیلی، قدرتمندترین والی لرستان در دورة مذکور، به­شدت با قدرت­گیری کریم خان زند مخالف بود و در تمام دورة­ حکومت خود جنگ­های زیادی را با خان زند انجام داد. در دورة پیش و پس از به قدرت رسیدن کریم‌خان، بسیاری از ایلات لرستان از حکمران خود، اسماعیل­خان، تبعیت کردند و در حمایت از وی، با کریم­خان وارد جنگ شدند. پس از کناره­گیری اسماعیل­خان از قدرت و در دورة جانشینی پسرانش، محمّدخان و اسدخان، روابط این حکام و ایلات تحت تابعیت آنها با جانشینان کریم­خان تا حدودی بهبود یافت و دورة کشمکش آنان به دوره­ای از روابط حسنه و آشتی­جویانه تبدیل شد.  هدف اصلی این پژوهش، واکاوی رابطه حکام فیلی لرستان با فرمانروایان زندیه است که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. یافته­های پژوهش نشان داده است که وجه غالب رابطه والیان فیلی لرستان با کریم­خان زند رابطه­ای نظامی و توأم با کشمکش و درگیری بود و منازعه بر سر کسب قدرت در خلأ ناشی از مرگ نادرشاه در شکل­یابی این رابطه مؤثر بوده است. هرچند ناکامی اسماعیل­خان فیلی در برابر کریم­خان موجب شد که این رابطه به دوره­ای مسالمت­آمیز در اواخر زندیه، اما کوتاه، تغییر یابد.

کلیدواژه‌ها

آصف، محمّدهاشم رستم­الحکما (1352). رستم‌التواریخ. تصحیح محمّد مشیری. چاپ دوم. تهران: [بی‌نا].
استرآبادی، میرزا مهدی­خان (1390). جهانگشای نادری. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
اعتماد­السلطنه، محمّدحسن­ (1367). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
افشار، حسنعلی­خان (1382). سفرنامه لرستان و خوزستان. تصحیح و پژوهش حمیدرضا دالوند. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اقبالی، رضا (1391). امنیت و انتظامات در لرستان از صفویه تا پهلوی. قم: ائمه.
امان­اللهی بهاروند، سکندر (1374). قوم لر. چاپ دوم. تهران: آگاه.
بدلیسی، شرف­خان (1377). شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان. به­اهتمام ولادیمیر ولیامینوف زرنوف.  تهران: اساطیر.
بهرامی، روح الله (1388). سلسلة والیان لرستان. تهران: حروفیه و دانشگاه لرستان.
پری، جان. ر  (1382). کریم­خان زند (تاریخ ایران بین سال­های 1747- 1779). ترجمة علی­محمّد ساکی. تهران: آسونه.  
تاریخ قزلباشان (1361). به­اهتمام میرهاشم محدث. تهران: بهنام.
حزین لاهیجی، محمّدعلی (1362). دیوان. به‌ضمیمه تاریخ و سفرنامه حزین. تصحیح بیژن ترقی. تهران: خیام.
خاوری شیرازی، میرزا فضل­الله (1380). تاریخ ذوالقرنین. جلد 1 نامه خاقان. تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 
دنبلی «مفتون»، عبدالرزاق­بیگ (1383). مآثرالسلطانیه. به‌کوشش فیروز منصوری. تهران: اطلاعات.
دنبلی «مفتون»، عبدالرزاق­بیگ (1350). تجربه­الاحرار و تسلیه­الابرار. بخش دوم. تصحیح و تحشیه حسن قاضی طباطبایی. تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران.
دوبد (بارن)، کلمنت اوگاستس (1370). سفرنامه لرستان و خوزستان. ترجمة محمّدحسین آریا. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
راولینسون، سر هنری (1362). سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمة سکندر امان­اللهی بهاروند. تهران: آگاه.
ساروی، محمّدتقی (1371). تاریخ محمّدی (احسن‌التواریخ). به­اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: امیرکبیر.
سپهر، میرزا محمّدتقی­خان لسان­الملک (1337). ناسخ­التواریخ(قاجاریه). به­اهتمام جهانگیر قائم‌مقامی. تهران: امیرکبیر و طهوری.
سنندجی(فخرالکتاب)، میرزا شکرالله (1366). تحفة ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان. تصحیح و حواشی حشمت­الله طبیبی. تهران: امیرکبیر.
شفیعی، صادق (1387). والیان لرستان (بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی لرستان از صفویه تا قاجار). خرّم­آباد: سیفا.
شوشتری، میر عبداللطیف­خان (1363). تحفة­العالم و ذیل­التحفه. به­اهتمام صمد موحد. تهران: طهوری.
شیرازی، عبدالوهاب بن علی­اشرف (1391). نخبةالاخبار. ضمیمه جنة­الاخبار. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شیرازی (نویدی)، عبدی­بیگ (خواجه زین­العابدین علی) (1369). تکملة­الاخبار. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: نی.
غفاری کاشانی، ابوالحسن (1369). گلشن مراد. به‌اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: زرین.
غفاری کاشانی، قاضی احمد (1404ق). تاریخ نگارستان. مصحّح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: کتابفروشی حافظ.
فلور، ویلم (1365). برافتادن صفویان، برآمدن محمود افغان (روایت شاهدان هلندی). ترجمة ابوالقاسم سری. تهران: توس.
قزوینی، ابوالحسن (1367). فوایدالصفویه. تصحیح مریم میراحمدی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کاظمی، ظریفه؛ کرنوکر، ثریا (1395). «مبارزات ایلات لرستان در برابر سیاست­های ضد ایلی رضاشاه با تکیه بر ایل بیرانوند». پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران. س 5. ش 1. پیاپی 9. ص 145-158.
کروسینسکی، تادوزیودا (1396). سفرنامة کروسینسکی (از شاه سلطان­حسین تا نادرشاه). ترجمة ساسان طهماسبی. قم: مجمع ذخائر اسلامی: کتابخانه و موزة ملی ملک.
کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر. ترجمة کیکاوس جهانداری. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
گلستانه، ابوالحسن بن محمّدامین (1356). مجمل‌التواریخ و ذیل زین­العابدین کوهمره. به‌اهتمام مدرّس رضوی. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.
لنجانی اصفهانی، محمّدحسن (1391). جنة­الاخبار. به‌انضمام نخبة­الاخبار. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
محمودمیرزا قاجار (1389). تاریخ صاحبقرانی. تصحیح نادره جلالی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
محمودمیرزا قاجار (1387). رساله: مقصود جهان. تصحیح ناصر افشارفر. در: گنجینه بهارستان.  به‌کوشش سعید میرمحمّدصادق. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 81- 166.
مروی، محمّدکاظم (1374). عالم­آرای نادری. تصحیح محمّدامین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
حمدالله مستوفی (1364). تاریخ گزیده. به­اهتمام عبدالحسین نوایی. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
مستوفی، میرزا محمّدحسین (1354). «آمار مالی و نظامی ایران در سال 1128 یا تفصیل عساکر فیروزی­مآثر
شاه سلطان حسین صفوی». به‌کوشش محمّدتقی دانش­پژوه. فرهنگ ایران زمین. 20/ 396-421.
اسکندربیگ منشی (1377). تاریخ عالم­آرای عباسی.  تصحیح محمّداسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
میرزا سمیعا (1368). تذکرة­الملوک. به­کوشش محمّد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
نامی، میرزا محمّدصادق (1363).  تاریخ گیتی‌گشای. با مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.
نجم­الدّوله، عبدالغفار (1386). آثار نجم­الدّوله‌ سفرنامه دوم نجم­الدوله به خوزستان. تصحیح و تحشیة احمد کتابی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نطنزی، معین­الدّین (1383). منتخب­التواریخ معینی. به‌اهتمام پروین استخری. تهران: اساطیر.
والی­زاده معجزی، محمّدرضا (1389). نام­آوران لرستان. تهران: حروفیه.
هدایت، رضاقلی­خان (1380). تاریخ روضة­الصفای ناصری. تصحیح جمشید کیان­فر. تهران: اساطیر.