با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه الزهرا

چکیده

کیائیان در طول 231 سال حاکمیت خود در گیلان، فراز و نشیب‌های زیادی در روابط با حکومت‌های محلی و منطقه‌ای پشت سرگذاشتند. در هر مقطع، به‌تناسب ضرورت‌های سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی، سیاست‌هایی اتخاذ می‌کردند. یکی از این مقاطع دورة حاکمیت کارکیا میرزاعلی (883-909ق) بود که با بحران زوال در حاکمیت آق‌قویونلوها هم‌زمان شد. این هم‌زمانی موجب عدول میرزاعلی از سیاست خارجی سنتی خاندان مبتنی بر تابعیت در قبال حکومت مرکزی ایران و اتخاذ سیاست تقابل تهاجمی گردید. این مقاله، با بهره‌گیری از منابع اصلی این دوره و تحلیل مضمونی روایت‌های تاریخی، به دنبال تبیین تأثیر اصلاحات بر بی‌ثباتی داخلی و علل شکست سیاست تقابل تهاجمی در قبال آق‌قویونلوهاست. هم‌زمانی اجرای اصلاحات داخلی با اتخاذ سیاست خارجی جدید به تشدید رقابت‌های درون خاندان کیائی انجامید. شکست‌های متعدد میرزاعلی در سیاست خارجی از جمله درقبال مرعشیان مازندران، آق‌قویونلوها و سایر حکومت‌های محلی به ازدست رفتن بخشی از قلمرو سنتی‌شان منجر شد. در نتیجه این شکست‌ها و تشدید نارضایتی داخلی، میرزاعلی به قتل رسید و حکومت کیائیان مجبور به تابعیت از حکومت مرکزی ایران شد.

کلیدواژه‌ها

پرتو، افشین (1379). تاریخ گیلان از آغاز تا برپایی جنبش مشروطه. رشت: حرف نو.
پناهی، عباس (1393). کارکرد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کیائیان در گیلان. رشت: دانشگاه گیلان.
ثواقب، جهانبخش (1381): «ابریشم گیلان»، پژوهشنامة علوم انسانی. دانشگاه شهید بهشتی. س 10.  ش 34. ص 145-175.
حسن‌زاده، اسماعیل (1379). حکومت ترکمنان قراقویونلو و آق‌قویونلو در ایران. تهران: سمت.
رابینو، ه.ل (1357). ولایات دارالمرز ایران. ترجمة جعفر خمامی‌زاده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
رابینو، ه.ل (1369). فرمانروایان گیلان. ترجمة م. پ جکتاجی و رضا مدنی. رشت: نشر گیلکان.
روزبهان خنجی اصفهانی، فضل الله (1382). تاریخ عالم آرای امینی. تصحیح محمّداکبر عشیق. تهران: میراث مکتوب.
سیّدحسین‌زاده، هدی (1394). تاریخ فراموش شده: ایران در دورة سلطان یعقوب آق‌قویونلو. تهران: نشر تاریخ ایران.
شریعتی فوکلایی، حسن (1388). حکومت شیعی آل کیا در گیلان. قم: مؤسسة شیعه‌شناسی.
شورمیج، محمّد (1396). «خاندان اسحاقیه در گیلان در عصر صفوی». پژوهشنامة تاریخ محلی ایران. دانشگاه پیام نور. سال پنجم. ش 2. پیاپی10. ص 153-168.
شیلیت برگر، یوهان (1396). سفرنامه. ترجمة ساسان طهماسبی. تهران: امیرکبیر.
عادل، پرویز (1386). سیاست آل‌کیا در قبال آق‌قویونلوها (درآمدی بر تشکیل حکومت صفوی). فصلنامه رشد تاریخ. س 9. ش 29. ص 28-31.
عظیمی دوبخشری، ناصر (1381). تاریخ تحولات اجتماعی- اقتصادی گیلان. رشت: نشر گیلکان.
فربر، رونالد (1379). «تجارت در دورة تیموریان». تاریخ ایران (پژوهش دانشگاه کمبریج). ترجمة یعقوب آژند. تهران: جامی.
کلاویخو (1374). سفرنامه. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
کنارودی، قربانعلی؛ نعیمی، سهیلا (1392). حکومت آل‌کیا در گیلان. تهران: نوین پویا.
لاهیجی، علی بن شمس‌الدین (1352). تاریخ خانی. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مجد، مصطفی (1388). ظهور و سقوط مرعشیان. تهران: نشر رسانش.
مرعشی، ظهیرالدین (1345). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. تصحیح محمّدحسین تسبیحی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
مرعشی، ظهیرالدین (1364). تاریخ گیلان و دیلمستان. تصحیح و تحشیة منوچهر ستوده. تهران: اطلاعات.
 مرعشی، میرتیمور (1364). تاریخ خاندان مرعشی. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: اطلاعات.
یوسف جمالی، محمّدکریم؛ پناهی، عباس (1386). «اوضاع مذهبی گیلان در عصر آل کیا». پژوهشنامة تاریخ. س 2. ش 6. ص 153-192.
یوسفی‌نیا، علی‌اصغر (1371). تاریخ تنکابن. تهران: قطره.