با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعداز اسلام، دانشگاه لرستان

2 دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از مهم­ترین وقایع کردستان در اواخر حکومت اردلان، ناآرامی‌های منطقة اورامان است. حفظ امنیت این منطقه، با توجه به هم­جواری با مرزهای عثمانی، از دغدغه‌های حکمرانان محلی کردستان و دولت مرکزی در دورة قاجار بود؛ با اینحال، در فاصلة سال‌های 1268تا 1287ق مواردی از ناآرامی در منطقة اورامان، در منابع تاریخی بازتاب یافته است. این پژوهش، به‌روش اسنادی و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، بر پایة منابع کتابخانه‌ای، در پی پاسخ‌گویی به این دو پرسش است: مهم‌ترین عوامل بحران اورامان کدام است؟ دولت مرکزی برای مدیریت این بحران، چه سیاستی در پیش گرفت؟
یافتة این پژوهش، نشان می­دهد که بحران اورامان در مجموع متأثر از مؤلفه‌های چندگانة قدرت‌‌طلبی‌های محلی برخی حکام اورامان، سیاست‌های نادرست و ضعف حکومت محلی اردلان و تمرکزگرایی دولت مرکزی در دورة ناصری بوده است و برخلاف برخی تحلیل‌ها، نمی‌توان انگیزه‌های براندازانه یا ابعاد قوم‌مدارانه برای آن متصور شد. انتصاب فرهادمیرزا معتمدالدوله به‌عنوان حاکم کردستان نیز با هدف مهار بحران در اورامان بوده است. معتمدالدوله با همراهی نیروهای اعزامی از سوی دولت مرکزی، توانست در کوتاه‌مدت و به‌روش قهرآمیز، بر این بحران غلبه کند. این امر به‌معنای برطرف شدن زمینه‌ها و پیامدهای بحران و موفقیت دولت مرکزی در مهار بحران در بلندمدت نیست.

کلیدواژه‌ها

آرشیو اسناد وزارت خارجه (1282ق). سوادنوشته مقرب­الخاقان ضیاء­الملک والی کردستان به قایم مقام سلیمانیه. مورخه جمادی­الثانی 1282ق کارتن 12. پرونده12ـ3.
آرشیو اسناد وزارت خارجه (1283ق). سواد دعوی خسارت عمرپاشا از والی کردستان. مورخه 24 ربیع‌الاول 1283ق کارتن 12. پرونده 10ـ3.
آکوپوف (هاکوپیان)، گ. ب. و م. ا. حصاروف (1386). کردان گوران و مسئله کرد در ترکیه (از آغاز جنبش کمالیان تا کنفرانس لوزان). ترجمة سیروی ایزدی. تهران: زوار.
احمدی، حمید (1387). قومیت و قوم­گرایی در ایران. چاپ هفتم. تهران: نشر نی.
ادموندز، سیسیل. جی (1367).  کردها، ترک­ها، عرب‌ها. ترجمة ابراهیم یونسی. تهران : روزبهان.
اردلان، شیرین (1387)‌.  خاندان کرد در تلاقی امپراطوری‌های ایران و عثمانی. ترجمة مرتضی اردلان. تهران: نشرتاریخ ایران.
اعتمادالسلطنه، محمّدحسن‌خان (1364). به کوشش محمّدعلی سپانلو. تهران، اسفار
اعتمادالسلطنه، محمّدحسن‌خان. (1367). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمّدحسن‌خان (1374). چهل سال تاریخ ایران (المآثر والآثار). تحقیق و تصحیح ایرج افشار. حواشی و تعلیقات حسین محبوبی اردکانی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
بابانی، عبدالقادربن رستم (1377). سیرالاکراد در تاریخ و جغرافیای کردستان. به کوشش محمّدرئوف توکلی. چاپ دوم. تهران: توکلی.
چریکف، مسیو (1379). سیاحتنامه مسیو چریکف. ترجمة آبکارمسیحی. به کوشش علی­اصغر عمران. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
خورموجی، محمّدجعفر (1344). حقایق الأخبار ناصری. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: زوار.
دیوان والیه و والی (بساط و نشاط) (1386).  تصحیح یدالله روشن اردلان. تهران: توکلی.
دیوان­بیگی، میرزاحسین‌خان (1382). خاطرات دیوان­بیگی از سال­های 1275 تا 1277 قمری (کردستان و طهران). تحقیق ایرج افشار و محمّدرسول دریاگشت. تهران: اساطیر.
رزم‌آرا، علی (1320). جغرافیای نظامی کردستان. [بی­جا].
سلطانی هورامی، مظفربهمن (1386). تاریخ هورامان. مقدمه. تصحیح و تعلیقات : نادر کریمی سردشتی. تهران : نشر احسان.
سلطانی، محمّدعلی (1372). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان (ایلات و طوایف کرمانشاهان). مقدمه عبدالحسین نوایی. تهران: سها.
سنندجی، میرزا شکرالله فخرالکتاب (1375). تحفة ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان. تصحیح حشمت­الله طبیبی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
شیدا، قاضی عبدالله مردوخی (1383). تاریخ سلاطین هورامان. به کوشش احمد نظیری. سنندج: پرتوبیان.
صفی­زاده بوره­که­یی، صدیق (1378). تاریخ کرد و کردستان. تهران: آتیه.
مردوخ کردستانی، شیخ محمّد (1379). تاریخ مردوخ. تهران: کارنگ.
مستوره اردلان، ماه­شرف­خانم (1946م). تاریخ اردلان. تصحیح و تحشیة ناصر آزادپور. سنندج: چاپخانه بهرامی.
مستوره اردلان، ماه­شرف­خانم (2005م). تاریخ­الاکراد. با مؤخرة میرزاعلی­اکبر وقایع­نگار. ویرایش جمال احمدی آیین. اربیل: ئاراس.
معتمدالدوله، فرهادمیرزا [بی­تا]. منشآت. به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: [بی‌جا].
نفیسی، سعید (1366). تاریخ اجتماعی، سیاسی ایران در دورة معاصر. چاپ ششم. تهران: بنیاد.
نواب صفا، اسماعیل (1366). شرح حال فرهادمیرزا معتمدالدوله. تهران: زوار.
 وقایع­نگار کردستانی، علی­اکبر (1381). حدیقة ناصریه و مرآت­الظفر در جغرافیا و تاریخ کردستان. به کوشش محمّدرئوف توکلی. چاپ دوم. تهران: توکلی.
هادیان، کورش (1388). سده‌های سروری. نگاهی به تاریخ و جغرافیای کردستان اردلان. اصفهان: کنکاش.
هه­ورامانی، محه­مه­د ئه­مین (1381). میژوی هه‌ورامان (به­رگی یه­کم و دووهه­م ). سنه: ناشر مؤلف.