با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، دانشگاه پیام نور

2 استاد، دانشگاه شهید بهشتی

3 استاد تاریخ، دانشگاه پیام نور

چکیده

بزرگترین بخش نوسازی‌های منسوب به عباس‌میرزا نایب‌السلطنه که در آغاز تمرکزی نظامی داشت و به مرور زمان جنبه‌های مالی، اداری و دیوانی، قضایی، بهداشتی و اجتماعی، و فرهنگی نیز یافت، به ولایت زیر فرمان ولیعهد ـ یعنی آذربایجان ـ محدود ماند. نوسازی‌های مالی و عمرانی که پس از اصلاحات نظامی بزرگترین بخش از نوسازی‌ها را در برمی‌گرفت، از ضرورت‌های تداوم "تنظیمات" عباس‌میرزا بود. رونق اقتصادی و بازرگانی منابع لازم جهت اجرای اصلاحات را فراهم می‌کرد و برنامه‌های عمرانی، اگرچه به‌زودی جنبه‌های رفاهی و اجتماعی یافت، رویکردی قشون محور داشت.
رویکرد مقاله تأکید بر تبیین تحلیلی با اتکا بر شواهد توصیفی برگرفته از منابع اصلی و تحقیقی، و بر پایه روش کتابخانه‌ای است.
این پژوهش به دنبال اثبات این فرضیه است که با توجه به روند و فرجام این نوسازی‌ها، چگونه عواملی چون عدم گذار از ظواهر عینی، و عدم تأمین و تداوم منابع مالی جدید، استمرار نوسازی‌های مالی و عمرانی را در آذربایجان با مشکل مواجه ساختند. یافته‌های پژوهش نشانگر این است که افزون بر مخالفان داخلی و دشمنان خارجی، و نیز خسارت‌های اقتصادی برآمده از جنگ و عدم پشتیبانی مالی شاه، مهم‌ترین دلیل توقف برنامه‌های اصلاحی عدم اقناع ذهنی و بی‌توجهی به آفرینش زمینه‌های فرهنگی بوده است. 

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1381). ایران بین دو انقلاب. ترجمة احمد گل‌محمدی، محمدابراهیم فتاحی و لیلایی. چاپ هفتم. تهران: نشر نی.
آدمیت، فریدون (1385). امیرکبیر و ایران. چاپ نهم . تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1385). اندیشة ترقی و حکومت قانون، عصر سپهسالار. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
اعتضادالسلطنه، علیقلی‌میرزا (1370). اکسیرالتواریخ (تاریخ قاجاریه از آغاز تا 1259ق). به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: ویسمن.
الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران نقش علما در دورة قاجار. ترجمة ابوالقاسم سری. تهران: توس.
بشیریه، حسین (1379). درآمدی بر جامعه‌شناسی تجدد (ویژه مجله نقد و نظر). [بی‌جا]: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
بشیریه، حسین (1387). موانع توسعة سیاسی در ایران. چاپ ششم. تهران: گام نو.
بلیلان اصل، لیلا (1393). «بررسی تحول ساختار فضایی شهر تبریز در دورة قاجار با استناد به نقشه‌های تاریخی». مجله تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام. دانشگاه تبریز. دورة 5. شماره 8 . ص 33-53.
جمالزاده، محمدعلی (1362). گنج شایگان. تهران: کتاب تهران.
جهانگیرمیرزا (1384). تاریخ نو شامل حوادث دورة قاجاریه از سال 1240 تا 1267 قمری (ذیل تاریخ مآثر سلطانیه). به سعی و اهتمام عباس اقبال. تهران: نشر علم.
حایری، عبدالهادی (1387). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
حایری، عبدالهادی (1365). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دورویه تمدن بورژوازی غرب. تهران: امیرکبیر.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن (1382). فارسنامه ناصری. تصحیح و تحشیة منصور رستگار فسایی. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
خاوری شیرازی، میرزا فضل‌الله (1380). تاریخ ذوالقرنین ج1. تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر. تهران: سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دروویل، گاسپار (1367). سفر در ایران. ترجمة منوچهر اعتماد مقدم. تهران: شباویز.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1386). «عباس میرزا؛ نخستین معمار "بنای نظام جدید" در ایران معاصر». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دورة 58. شماره 5. ص 79-111.
ژوبر، پ.ام (1347). مسافرت به ارمنستان و ایران. ترجمة محمود مصاحب. تبریز: کتابفروشی چهر.
سایکس، پرسی (1370). تاریخ ایران. ترجمة سید محمدتقی فخرداعی گیلانی. تهران: دنیای کتاب.
سلماسی‌زاده، محمد (1389). «تبریز، نخستین کانون ترقی‌خواهی و نوجویی در ایران عصر قاجار». مجله تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام. دانشگاه تبریز. دورة1. شمارة 1. ص 69-89.
شمیم، علی‌اصغر (1342). ایران در دورة سلطنت قاجار، قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم هجری قمری. تهران: کتابخانة ابن‌سینا.
عیسوی، چارلز (1369). تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332-1215ق). ترجمة یعقوب آژند. تهران: گستره.
فشاهی، محمدرضا (1386). از گات‌ها تا مشروطیت. گزارشی کوتاه تحولات فکری و اجتماعی در جامعه فئودالی ایران. چاپ سوم. تهران: گوتنبرگ.
فوران، جان (1390). مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب. ترجمة احمد تدین. چاپ یازدهم. تهران: رسا.
کوتزبوئه، موریس (1348). مسافرت به ایران. برگردان محمود هدایت. تهران: امیرکبیر.
گاردان، کنت‌آلفرد (1362). مأموریت ژنرال گاردان در ایران. ترجمة عباس اقبال. تهران: نگاه.
لاچینی، ابوالقاسم [بی‌تا]. احوالات و دست‌خط‌های عباس‌میرزا قاجار نایب‌السلطنه و تاریخچه مختصری از جنگ‌های ایران با دول روسیه و عثمانی. چاپ دوم. تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری.
لسان‌الملک سپهر، محمدتقی (1377). ناسخ‌التواریخ. جلد اول از آغاز تا پایان سلطنت فتحعلی‌شاه. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
لیتن، ویلهلم (1367). ایران از نفوذ مسالمت‌آمیز تا تحت‌الحمایگی (1860-1919). ترجمة مریم میراحمدی. تهران: معین.
محبوبی ‌اردکانی، حسین (1354). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: دانشگاه تهران.
مفتون ‌دنبلی، عبدالرزاق (1351). مآثر السلطانیه (تاریخ جنگ‌های ایران و روس). به اهتمام غلامحسین صدری افشار. تهران: ابن‌سینا.
ملکم، سر جان (1362). تاریخ ایران. ترجمة میرزا اسماعیل حیرت. به کوشش مرتضی سیفی قمی تفرشی و ابراهیم زندپور. تهران: یساولی.
موریه، جیمز (1386). سفرنامه، سفر یکم، از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک. ترجمة ابوالقاسم سری. چاپ یکم. تهران: توس.
نادر میرزا (1360). تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز. با مقدمه و شرح و تعلیقات و تنظیم فهرست‌ها محمد مشیری. چاپ سوم. تهران: اقبال.
نفیسی، سعید (1368). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورة معاصر. تهران: بنیاد.
هدایت، رضاقلی‌خان (1380). تاریخ روضة‌الصفای ناصری. جلد نهم، بخش اول: زندیه، قاجاریه تا پایان جنگ جهانی اول ایران و روس. تصحیح و تحشیة جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
همبلی، گاوین (1388). «ایران در زمان فتحعلیشاه و محمدشاه قاجار در آوری، پتر و همبلی، گاوین و ...»  . از مجموعه تاریخ کمبریج، تاریخ ایران دوره افشار، زند و قاجار (چاپ دوم). برگردان مرتضی ثاقب‌فر. تهران: جامی.
یوسفی‌فر، شهرام (1390). شهر و روستا در سده‌های میانه تاریخ ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Cribe. Ian (1997). Classical Social Theory, An Introduction to the Thought of Marx, Weber, Durkhim, and Simmel. Oxford University Press.

Lambton, Ann K.S (1991). Landlord and Peasant in  Persia, A Study of  Land Ternure and Land Revenue Administration. Ox