با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

3 استاد گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نوشتار حاضر به بررسی جنبه‌هایی از کشاورزی خراسان و ماوراءالنهر در دورة تیموریان ـ از ظهور تیمور تا انتهای حکمرانی سلطان حسین بایقرا ـ می‌پردازد. مقاله، با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با اتکاء به داده‌های موجود در منابع، این مسئله را مورد توجه قرار می‌دهد که تحولات کشاورزی خراسان و ماوراءالنهر تا چه میزان از تحولات سیاسی دورة تیموریان تأثیر پذیرفته است. در این نوشتار نشان داده شد که جنبه‌های مختلفی از کشاورزی خراسان و ماوراءالنهر متأثر از تحولات سیاسی دورة تیموریان بوده است. ترغیب به آبادسازی اراضی در کنار اجرای طرح‌های احیای اراضی در چندین ولایت، احداث و یا بازسازی شبکه‌های آبیاری و نیز اجرای مدیریت کارآمد در نظام زمین‌داری منطقه، در زمرة این تأثیرات است. کاربست فنون عملی در زراعت و باغداری موجب رونق در تولید محصولات زراعی و باغی گردید. علی‌رغم رونق مذکور، به سبب برخی تحولات سیاسی- اجتماعی و نیز اخذ مالیات‌های نامتعارف در برهه‌هایی از این دوره، وضعیت زندگی زارعان ناخوشایند گزارش شده است.

کلیدواژه‌ها

آکا، اسماعیل (1390). تیموریان، ترجمة اکبر صبوری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن شهاب یزدی، تاج الدین حسن (1987م). جامع‌التواریخ حسنی. به کوشش حسین مدرسی طباطبایی و ایرج افشار. کراچی: دانشگاه کراچی.
ابن عربشاه، احمدبن محمد (1386). عجائب‌المقدور فی اخبار تیمور یا زندگی شگفت‌آور تیمور. ترجمة محمدعلی نجاتی. چاپ هفتم. تهران: علمی و فرهنگی.
ابونصری هروی، قاسم بن یوسف (1346). ارشادالزراعه. به اهتمام محمد مشیری. تهران: دانشگاه تهران.
ـــــ (1386). رساله طریق قسمت آب قلب. تصحیح مایل هروی. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اسناد و مکاتبات تاریخی ایران «از تیمور تا شاه اسماعیل» (1356). گردآورنده عبدالحسین نوایی. تهران: بنگاه ترجمة و نشر کتاب.
بابر، ظهیرالدین (1308ق). بابـرنامه. ترجمة عبدالرحیم خان خانان. بمبئی: بی‌جا.
بارتولد، واسیلی ولادیمیرویچ (1336). الغ‌بیگ و زمان وی. ترجمة حسین احمدی‌پور. تبریز: کتابفروشی چهر.
ـــــــــ (1350). آبیاری در ترکستان. ترجمة کریم کشاورز. تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــ (1360). میرعلیشیر نوایی. ترجمة پوهاند میرحسین شاه. کابل: وزرات اطلاعات و کلتور.
بوآ، ل (1343) تمدن تیموریان. مترجم باقر امیرخانی. نشریه دانشکده ادبیات. دانشگاه تبریز. س 16. ش 68. 65-80.
بیرجندی، عبدالعلی (1387). معرفت فلاحت. به کوشش ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.
پیگولوسکایا و دیگران (1353). تاریخ ایران. ترجمة کریم کشاورز. چاپ سوم. تهران: پیام.
جامی، نورالدین عبدالرحمان (1341). دیوان کامل. ویرایش هاشم رضی. تهران: پیروز.
ــــــــ (1375). مثنوی هفت اورنگ. تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: مهتاب.
ــــــــ (1378). نامه‌ها و منشآت. تصحیح عصام‌الدین اورون‌بایف و اسرار رحمانف. تهران: میراث مکتوب.
جزینی، اعظم (1389). بررسی وضعیت مالکیت و مناسبات ارضی در دوره تیموری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله (1349). جغرافیای حافظ ابرو قسمت ربع خراسان «هرات». به کوشش مایل هروی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ــــــــ (1370). جغرافیای تاریخی خراسان در تاریخ حافظ ابرو. تصحیح غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.
ــــــــ (1380). زبدة التواریخ. تصحیح کمال حاج سیدجوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 4ج.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله (1375). تاریخ نیشابور. ترجمة محمدبن حسین خلیفه نیشابوری. تصحیح شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
حسینی‌تربتی، ابوطالب (1342). تزوکات تیموری. تهران: کتابفروشی اسدی.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین (1333). حبیب‌السیر. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: کتابفروشی خیام.
ــــــــ (1355). دستورالوزراء. تصحیح سعید نفیسی. تهران: اقبال.
ــــــــ (1372). خاتمه خلاصه الأخبار فی اخبار الأخیار. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: رسا.
ــــــــ (1378). مکارم اخلاق. تصحیح محمداکبر عشیق. تهران: میراث مکتوب.
ــــــــ . نامة نامی. نسخة خطی. کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران. 3411.
در معرفت بعضی امور فلاحت (1359). تصحیح احمدرضا یاوری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دهخدا، علی‌اکبر (1365). لغت‌نامه. تهران: مؤسسة لغت‌نامة دهخدا.
رحمتی، محسن (1394). «اوضاع اقتصادی خراسان در عهد سلطان ابوسعید گورکان»، پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س4، ش2، 73-92.
رحمتی، محسن؛ یوسف‌وند، فاطمه (1392). «سلطان حسین بایقرا و حیات اقتصادی خراسان»، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام. دانشگاه تبریز، س 4، ش 7، 79-99.
رفیعی، امیر تیمور (1386). «سیری در اوضاع اقتصادی خراسان بزرگ در عهد تیموری»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ. دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، س 2، ش6، 61-84.
ـــــــــ (1388) «سیورغال در عهد ایلخانی و تیموری»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ. دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، س 4، ش 12، 45-64.
رویمر، هانس‌روبرت (1380). ایران در راه عصر جدید «تاریخ ایران از 1350 تا 1750». ترجمة آذر آهنچی. تهران: دانشگاه تهران.
رویمر، هانس‌روبرت و دیگران (1378). تاریخ تیموریان. ترجمة یعقوب آژند. تهران: جامی.
زمچی‌اسفزاری، معین الدین محمد (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. تصحیح محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران. 2ج.
ـــــــ . منشآت. نسخة خطی. کتابخانة مجلس شورای اسلامی. 13718.
سمرقندی، دولتشاه (1337). تذکرۃ الشعرا. تصحیح محمد عباسی. تهران: کتابفروشی بارانی.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1383). مطلع السعدین و مجمع البحرین. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیدی، مهدی و دیگران (1386). مسجد و موقوفات گوهرشاد. قم: کومه.
شهاب منشی، محمدبن علی بن جمال الاسلام (1356). همایوننامه. به اهتمام رکن‌الدین همایونفرخ. تهران: دانشگاه ملی.
فراهانی منفرد، مهدی (1381). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کلاویخو، روی گونسالس (1384). سفرنامه کلاویخو. ترجمة مسعود رجب نیا. چاپ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.
لمبتون، آن کاترین (1377). مالک و زراع در ایران. ترجمة منوچهر امیری. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــ (1382). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمة یعقوب آژند. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
معظمی گودرزی، پروین (1377). قرقیزستان. تهران: وزرات امور خارجه.
مهمان‌نواز، محمود؛ شفیعی، قاسم. «نقش مالیات‌ها در نظام مالی تیموریان»http://rasekhoon.net, 2016/12/10.
میرجعفری، حسین (1381). تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان. تهران: سمت، چاپ سوم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه (1380). تاریخ روضـ الصفا فی سیرة الأنبیاء و الملوک و الخلفاء. جلد 6. تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
نظامی، نظام‌الدین عبدالواسع (1357). منشأ الأنشاء. جلد 1. به کوشش رکن‌الدین همایونفرخ. تهران: دانشگاه ملی.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1379). خلد برین. به کوشش میرهاشم محدث. تهران: میراث مکتوب.
هینتس، والتر (1368). اوزان و مقیاسها در اسلام. ترجمة غلامرضا ورهرام. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
یزدی، شرف‌الدین علی (1387). ظفرنامه، تصحیح سعید میرمحمد صادق و عبدالحسین نوایی. تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 2ج.
یوسف‌اهل، جلال الدین (1358). فـرائد غیاثی. به کوشش حشمت مؤید. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
Subtelny, Maria E (2007). Timurids in Transition. LEIDEN. BOSTON: BRILL.