با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای ایران اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

نیروی ژاندارمری که با کمک مؤثر دولت انگلیس، برای تأمین امنیت جاده بوشهر به شیراز، تأسیس شده بود؛ در آغاز ورود به فارس، با نیروی مرکزگریز قشقایی دچار تضاد منافع شد و به درگیری میان آنان انجامید. با شروع جنگ جهانی اول، اگرچه سیاست دولت مرکزی بر بی‌طرفی بود، قشقایی‌ها به طرفداری از دولت آلمان پرداختند. در این میان به تدریج در ژاندارمری نیز گرایش به سیاست دولت آلمان پیدا شد و اقدام به ایجاد کمیته حافظین استقلال فارس و اتحاد با حزب دموکرات فارس کردند. سرانجام ژاندارمری در مخالفت با سلطه انگلیس در شیراز، به کودتای دوم محرم 1334دست زد. در این برهه ژاندارمری با صولت‌الدوله قرارداد اتحادی منعقد نمود که چندان به درازا نپایید. مقاله حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش اصلی است که: چه عواملی باعث اتحاد و سپس گسست میان نیروی ایل قشقایی و ژاندامری شد؟
این مقاله با تکیه بر اسناد و متون تاریخی و با بهره‌گیری از شیوۀ توصیفی تحلیلی، در پی کاویدن اقدامات و عوامل تأثیرگذار بر این پدیده است. به نظر می‌رسد، نخست نیاز صولت‌الدوله به وجود نیرویی ملی و هماهنگ با منافع خویش، او را متمایل به اتحاد نمود، اما تحولاتی چون ضعف درونی ژاندارمری، فشار دولت جدید و تلاش صولت‌الدوله برای حفظ منافع همراهی قشقایی‌ها را نیم‌بند و سرانجام به رویگردانی مبدل کرد.

کلیدواژه‌ها

آدمیت، محمدحسین رکن‌زاده (1349).  فارس و جنگ بین‌الملل. تهران: اقبال.
ابرلینگ، پیر (1383). کوچ نشینان قشقایی فارس. ترجمه فرهاد طیبی‌پور. چاپ اول. تهران: شیرازه.
ـــــــــــ (1358). «سیاست قبیله‌ای انگلیس در جنوب ایران». ترجمۀ کاوه بیات. ماهنامه نور. ش 45.
اخگر، احمد (1366). زندگی من در طول هفتاد سال تاریخ معاصر ایران. تهران: اخگر.
استخر، محمدحسین (1388). خاطرات پیر روشن‌ضمیر (فارس از مشروطه تا پهلوی). به کوشش مسعود شفیعی سروستانی. شیراز: آوند اندیشه.
اسکراین، کلارمونت (1363). جنگ‌های جهانی در ایران. ترجمۀ حسین نجف‌آبادی فراهانی. چاپ اول، تهران: نوین.
اوکانر، فردریک (1376). از مشروطه تا جنگ جهانی خاطرات فردریک اوکانر. ترجمه حسن زنگنه. چاپ اول. تهران: شیرازه.
ایرجی، ناصر (1378). ایل قشقایی در جنگ اول. تهران: شیرازه.
ایران و جنگ جهانی اول. اسناد وزارت خارجه. ترجمه کاوه بیات. تهران: 1369.
باست، الیور (1377). آلمانی‌ها در ایران (نگاهی به تحولات ایران در جنگ جهانی اول براساس منابع دیپلماتیک فرانسه). ترجمه حسین بنی‌احمد. چاپ اول، تهران: شیرازه.
بنیادی، ابراهیم (1378). ‌اوضا‌ع‌ سیاسی‌ و ‌اجتما‌عی‌ کازرون‌ در جنگ‌ جهانی‌ ‌اول. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی دکتر غلامرضا وطن دوست. دانشگاه شیراز.
تدین، پروین‌دخت (1384). والیان و استانداران فارس بین دو انقلاب (انقلاب مشروطیت و انقلاب اسلامی). شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
حکمت، رضا (1379). خاطرات سردار فاخر. به کوشش وحیدنیا. تهران: البرز.
خیراندیش، عبدالرسول (1373). «اوضاع خلیج فارس در جنگ جهانی اول». مجموعه مقالات کنگره بزرگ شهادت رئیس علی دلواری. بوشهر.
رئیس‌الاطبا، میرزا علاالدین حسین (1389). درة الانوار حسنی. تصحیح علی‌اکبر صفی‌پور و پرتو پروین. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
رضازاده ملک، رحیم (1377). انقلاب مشروطه ایران. اسناد وزارت امور خارجه انگلیس (کتاب‌های آبی). چاپ اول. تهران: مازیار.
روزنامه جنوب. سال ۱۳۲۹ (ق). شماره 10.
سایکس، کریستوفر (بی‌تا). فعالیت‌های جاسوسی واسموس یا لارنس آلمانی. ترجمه حسین سعادت نوری. تهران: وحید. 
سپهر، احمد (1335). ایران در جنگ بزرگ (1914-1918). تهران: بانک ملی.
سفیری، فلوریدا (1364). پلیس جنوب ایران (اس.پی.آر). ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی. چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
سیفی قمی تفرشی، مرتضی (1362).  نظم و نظمیه در دوره قاجاریه. تهران: یساولی فرهنگسرا.
شوستر، مورگان (۱۳51). اختناق در ایران. ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری. تهران: صفی علیشاه.
ضرغامی بروجنی، جمشید (1350). دولت‌های عصر مشروطیت. تهران: اداره کل قوانین.
فر‌اشبند‌ی‌، ‌علیمر‌اد (1359). تاریخچه حزب دموکرات فارس. تهران.
فروزانی، سید ابوالقاسم (1373). «حبیب‌الله خان قوام‌الملک شیرازی و نهضت جنوب». مجموعه مقالات کنگره بزرگ شهادت رئیس‌علی دلواری. بوشهر.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1355). تاریخ ژاندارمری در ایران. تهران.
قهرمانی ابیوردی، مظفر (1373). تاریخ وقایع عشایری فارس. زیر نظر ایرج افشار. تهران.
گزارش‌های سالانه کنسولگری بریتانیا در بوشهر 1921-1914(1373). ترجمۀ کاوه بیات. کنگره بزرگ شهادت رئیس‌علی دلواری. بوشهر.
مابرلی، جیمز (1369). عملیات در ایران (جنگ جهانی اول 1914-1918). ترجمه کاوه بیات. تهران: مؤسسه فرهنگی رسا.
مطهری‌زاده، موسی (1389). ناصرالدیوان کازرونی به روایت اسناد. شیراز: کازرونیه.
مشروح مذاکرات مجلس (لوح فشرده، نسخه دوم). به اهتمام رسول جعفریان، مذاکرات مجلس دوم جلسه 132، سه‌شنبه هفدهم شعبان 1328ق. تهران: کتابخانه موزه اسناد مجلس شورای اسلامی.
ن‍خ‍ج‍وان‌، مح‍م‍د (1317). ت‍اری‍خ‌ ن‍ظام‍ی ‌ج‍ن‍گ‌ ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی‌ ۱۹۱4-۱۹۱8. ت‍ه‍ران‌: شرکت شجاعی گلستانه.
نیدرمایر، اسکارفن (1363). زیرآفتاب سوزان ایران. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: نشرتاریخ ایران.
نیر شیرازی، شیخ عبدالرسول (1383). تحفه نیر. تصحیح محمدیوسف نیری. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
نیلستروم، گوستاو (1389). جنگ جهانی اول در فارس (خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم سوئدی در سا‌ل‌های 1915تا 1918 از رویدادهای فارس در جنگ جهانی اول). ترجمه افشین پرتو. چاپ اول. آبادبوم.
هدایت، مهدیقلی‌خان (مخبرالسلطنه) (1344). خاطرات و خطرات (توشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من). تهران: زوار.
Beck, Lois (1986). The Qashqa’i of Iran. Yale University press.
Field, Henry (1939) Contributions to the anthropology of Iran. Chicago,Field Museum of natural history.
 Floor,Willem (2011). Persian Gulf: Links with the Hinterland, Busher
Borazjan,Kazerun, Banu kab and Bandar Abbas .london: Mage Publishers.
Garthwaite,Gene.R (1983).Khans and Shahs. Cambridge University press.
Oberling, Pierre (1974).The Qashqa’i Nomads of Fars.Mouton.paris.
ـــــــــــــــــــــــ (1960)The Turkic people of southern Iran. Columbia University press.
Willson,Captain (1916). Report on Fars, Indian political department. Monotype press.
 اسناد
سند تلگراف حبیب الله خان قوام المک به خوانین کشکولی به تاریخ ذی‌‎الحجه1329 (اسناد خصوصی آقای سیاوش کشکولی، نوه محمدعلی‌خان کشکولی)
اسناد وزارت امورخارجه. شماره سند اکما. ش.ب 1634/293 محل در آرشیو 416 ظ2ب  آ ا. 14 اسد1330.
ـــــــــــــــــــــــ شماره سند اوخ.ش. ب 34006-1329. به تاریخ 11سنبله1329.
ـــــــــــــــــــــــ شماره سند اوخ.ش. ب 42002-1330. به تاریخ 23 حوت 1330.
ـــــــــــــــــــــــ شماره سند اکما. ش.ب 718 ظ ب/آا/293. به تاریخ 11 ثور1330. نمره 181.
ـــــــــــــــــــــــ شماره سند اکما. ش.ب 293001641 محل در آرشیو423ظ2ب آا. به تاریخ 28/ج2/1333. نمره 1249.
ـــــــــــــــــــــــ شماره سند اکما. ش. ب 11-115-22-293. به تاریخ 3 قمر 1334. نمره 996.
ـــــــــــــــــــــــ شماره سند اوخ. ش. ب 090-31-66-1333ق.