با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور

چکیده

گسترش اندیشه تشیع در خارج از شبه جزیره عربستان و عراق معلول عوامل چندی از جمله مهاجرت شیعیان به سرزمین های دیگر بود و تقابل آنها با خلفای اموی و عباسی این روند مهاجرت را تسریع کرد. در خصوص ورود تشیع به ایران، می­توان گفت که اندیشه شیعی نخست مناطق همجوار با سرزمین عراق را تحت­تأثیر قرار داد. اگرچه گذرگاه های طبیعی غرب فلات ایران یکی از مجاری اصلی ورود تشیع به ایران بود، اما ولایات خوزستان به قدری اهمیت داشت که این منطقه را به اولین توقفگاه علویان تحت تعقیب تبدیل کرده بود. از این­رو، می­توان خوزستان را دروازه ورود تشیع به ایران قلمداد کرد. بررسی زمینه­های ورود تشیع به خوزستان حاکی از این است که موقعیت راهبردی و تعدد مسیرهای ارتباطی خوزستان با مناطق جنوبی عراق، به عنوان پایگاه اصلی شیعیان، که امکان آشنایی مردم منطقه را با اندیشه شیعی و آمدوشد راحت­تر شیعیان فراهم می­کرد؛ به علاوه زمینه­های تاریخی و اجتماعی حاکم بر منطقه که موجب نارضایتی مردم خوزستان از سلوک خلفا می­شد، در ورود فکر و فرهنگ شیعی به خوزستان نقش مؤثری داشت. در این میان مهاجرت یا تبعید خاندان­های شیعی به خوزستان و شکل­گیری حکومت­های شیعه مذهب نیز در تکوین مراکز اولیه تشیع و گسترش فرهنگ شیعی سهم تعیین­ کننده‌ای داشت.

کلیدواژه‌ها

ابن اثیر، علی بن محمد (1368). الکامل فی التاریخ. ترجمه ابوالقاسم حالت. ج 27. تهران: موسسه مطبوعات علمی.
ابوعبدالله محمد بن عبدالله (1337). سفرنامه، ترجمه محمد­علی موحد. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن حوقل، محمد بن علی (1366). سفرنامه. ترجمه جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
ابن خلکان، احمد بن محمد (1364). وفیات الاعیان و ابناءالزمان. القم: منشورات الشریف الرضی.
ابن رسته، احمد بن عمر (1365). الاعلاق النفیسه. ترجمه و تعلیق حسین قره چانلو. تهران: امیرکبیر.
ابن طباطبا، ابراهیم بن ناصر (1381ق). منتقله الطالبیه. به اهتمام محمدمهدی موسوی خرسان. النجف: مطبعه الحیدریه.
ابن مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد (1369). تجارب الامم. ج 5، 6. ترجمه ابوالقاسم امامی. تهران: انتشارات سروش.
ابودلف، مهلل خزرجی (1343). سفرنامه. ترجمه سید ابوالفضل طباطبایی. تهران: انتشارات زوّار.
اشپولر، برتولد (1386). ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه مریم میر احمدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اقتداری، احمد (1375). خوزستان و کهگیلویه و ممسنی. ج3. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
الحرانی، حسن بن علی(1382). تحفه العقول. ترجمه صادق حسن زاده. قم: آل علی.
الحمیری، محمدبن­عبدالمنصم (1980). روض­المعطار فی خبر الاقطار. به کوشش احسان عباس. بیروت: مؤسسه ناصر الثقافه.
الشیبی، کامل مصطفی (1374). تشیع و تصوف. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: انتشارات امیر کبیر.
الصفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک (2000م). الوافی بالوفیات. البیروت: دارالاحیاء التراث العربی. بیروت .
العبادی المروزی، مظفربن اردشیر (1362). مناقب الصوفیه. تهران: نشر مولی.
الهروی، علی بن ابی بکر (1423ق). الاشارات الی المعرفه الزیارات. القاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
امین، محسن (1403ق). اعیان الشیعه. به کوشش حسن الامین. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
بلاذری، احمد بن یحیی (1364). فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش. به تصحیح محمد فروزان. تهران: انتشارات سروش.
حسینی منشی، محمد میرک بن مسعود (1385). ریاض الفردوس خانی. به تصحیح ایرج افشار و فرشته صرافان. تهران:بنیاد موقوفات ایرج افشار.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: انتشارات امیر­کبیر.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1960م). اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر. القاهره: منشورات الشریف الرضی.
رنجبر، محمدعلی (1387). مشعشعیان، تهران: انتشارات آگاه.
جزائری تستری، عبدالله بن نورالدین (1389ق). تذکرة شوشتر. به اهتمام سید محمد جزایری. بی‌جا: انتشارات چاپخانه حیدری.
شوشتری، قاضی نورالله (1365). مجالس المؤمنین. ج1. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
طبری، محمد بن­ جریر (1354). تاریخ طبری. ج14، 15، 16. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
طوسی، ابوجعفرمحمد بن حسن (1348). اختیارمعرفه الرجال (معروف به رجال­کشی­). تصحیح و تعلیق حسن مصطفوی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
قدامة بن جعفر (بی تا). الخراج و صنعه الکتاب (ضمیمه مسالک و ممالک اصطخری). بغداد: مکتبة  المثنی.
قزوینی رازی، عبد الجلیل (1358). النقض. به تصحیح جلال الدین محدث ارموی. تهران: انتشارات انجمن آثارملی.
کرمر، جوئل. ل. (1375). احیای فرهنگی در عهد آل بویه. ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لسترنج، گی (1373). جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مجمل التواریخ و القصص (1318). به تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: ناشر کلاله خاور.
مدرسی طباطبایی، حسین (1389). مکتب در فرایند تکامل. ترجمه هاشم ایزد پناه، تهران: انتشارات کویر.
مستوفی، حمدالله (1326). نزهة القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: انتشارات طهوری.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1375). مروج الذهب و معادن الجواهر. ج2. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مقدسی، محمد ابن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ج2. ترجمه علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایرانی.
ناصرخسرو قبادیانی (1372). سفرنامه. به کوشش نادر وزین پور. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
یاقوت حموی، شهاب الدین عبدالله (1323 ق). معجم البلدان. المجلد الاول. القاهره: مکتب دارالاحیاء کتب العربیه.
یعقوبی، ابن واضح (1347). البلدان. ترجمه محمد ابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.