با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه لرستان

2 کارشناس ارشد تاریخ

چکیده

حکومت اردلان کردستان یکی از حکومت­های محلی کُرد است که به رغم سده­ها استقلال داخلی، در اوایل حکومت شاه عباس اول به تابعیت دولت مرکزی صفویه تن داد. به دلیل موقعیت راهبردی کردستان اردلان در مرز ایران و عثمانی، اردلان­ ها، که پیش از این به انقیاد هیچ­کدام از دولت های ایران و عثمانی در نیامده بودند، با پذیرش تابعیت رسمی دولت ایران در زمان شاه عباس اول، فصل جدیدی در تاریخ سیاسی خود رقم زدند. در محدودة زمانی 1019 تا 1046ق، که شامل بخشی از دوران سلطنت شاه عباس اول و اوایل سلطنت شاه صفی در ایران است، کردستان اردلان تحت امارت دو تن از مقتدرترین امرای محلی، هه­لوخان و پسرش احمدخان اردلان قرار داشت. در این پژوهش تحولات سیاسی کردستان در دورة یادشده و مناسبات این امرای محلی با دولت مرکزی ایران بررسی شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که سیاست تمرکزگرایی صفویان، از یک سو، و  موقعیت جغرافیایی قلمرو اردلان در اوایل حکومت شاه عباس اول از دیگر سوی، نقش مؤثری در ادغام و جذب حکومت محلی اردلان در دولت مرکزی داشته است. از این ایّام، حکام اردلان در جایگاه والی نقش مهمّی در نظام اداری صفویان ایفا کردند. 

کلیدواژه‌ها

ادموزند، جان سیسیل (1376). کردها، ترک، عرب­ها. ترجمه ابراهیم یونسی. تهران : انتشارات روزبهان .
اردلان، خسرو بن ­محمد بن ­منوچهرمشهور به مصنف (2536). لبّ تواریخ. تهران: کانون انتشارات خانوادگی اردلان.
اردلان، شیرین (1387). خاندان کرد در تلاقی امپراطوری­های ایران و عثمانی. ترجمه مرتضی اردلان. تهران: نشر تاریخ ایران.
استرآبادی، حسن بن­ مرتضی حسینی (1366). از شیخ صفی تا شاه صفی. به اهتمام احسان اشراقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی.
اصفهانی، محمدمعصوم بن خواجگی (1368). خلاصه­السیر ( تاریخ روزگار شاه صفی صفوی ). تهران : انتشارات علمی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1368). مرآه­البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: انتشارات دانشگاه تهران .
امین، نوشیروان مصطفی (2005). کرد و عجم. هولیر: سازمان تحقیقات واستراتژیکی کردستان ( کردی).
ایگلتون جونیر، ویلیام (1361). جمهوری 1946 کردستان . ترجمه محمد صمدی . مهاباد: انتشارات سیدیان.
بابانی، عبدالقادر بن­رستم (1377). سیر­الاکراد درتاریخ و جغرافیای کردستان. به کوشش محمدرئوف توکلی. چاپ دوم. تهران: توکلی.
باسورث، ادموند کلیفورد (1381). سلسله­های اسلامی جدید: راهنمای گاهشماری و تبارشناسی. ترجمه فریدون بدره­ای. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران(انتشارات باز).
 بدلیسی، شرف خان بن شمس­الدین (1377). شرفنامه : تاریخ مفصل کردستان . به اهتمام ولادیمیر ولییامینوف زرنوف. ج 1(2ج در یک مجلّد). تهران: انتشارات اساطیر.
بهرامی ، روح الله و مظفری ، پرستو (1390). «کارکرد ، تقسیمات و ساختار تشکیلاتی والی­نشین اردلان در عهد قاجار» . مجله پژوهش­های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره جدید . سال سوم . شماره دوم (پیاپی10) . صص72ـ51.
بی­نام (1370). عالم آرای شاه تهماسب. به کوشش ایرج افشار. تهران: دنیای کتاب.
ترکمان، اسکندر بیگ و محمدیوسف مورخ (1317). ذیل تاریخ عالم­آرای عباسی.  تصحیح سهیلی خوانساری. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
چلبی، اولیا . (1364). کرد درتاریخ همسایگان. ترجمه ی فاروق کیخسروی. ارومیه : انتشارات صلاح­الدین ایوبی.
جنابدی، میرزا بیگ حسن بن حسینی (1378). روضه­الصفویه. به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
حسینی تفرشی، محمدحسین (1388). مبادی تاریخ زمان نواب رضوان مکان(شاه صفی) (تاریخ تحولات ایران در سال­های 1041- 1038ه‍ . ق.). ضمیمه تاریخ شاه صفی. ابوالمفاخر بن­فضل­الله الحسینی سوانح­نگار تفرشی. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام­نژاد. تهران: میراث مکتوب.
رربورن، کلاوس میشائیل (1383). نظام ایالات در دوره صفویه. ترجمه کیکاوس جهانداری. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.
رشیدیاسمی، غلامرضا (1369) . کرد و پیوستگی تاریخی و نژادی آن. چاپ چهارم. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
روملو، حسن بیک (1384) . احسن­التواریخ . تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی. ج3. تهران: انتشارات اساطیر.
سلانیکی، مصطفی افندی (1389). تاریخ سلانیکی. ترجمه از ترکی عثمانی حسین بن علی. تصحیح. ترجمه. مقدمه و توضیحات نصرالله صالحی. تهران: انتشارات طهوری.
سنجابی ، کریم(تحلیل و تحشیه) (1380). خاطرات سردار مقتدر سنجابی. ایل سنجابی و مجاهدات ملی، تهران: پژوهش شیرازه.
سنندجی، میرزاشکرالله (1375). تحفه ناصری درتاریخ و جغرافیای کردستان. تصحیح و مقابله و تحشیه حشمت­الله طبیبی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
سوانح­نگار تفرشی، ابوالمفاخر بن­فضل­الله الحسینی (1388). تاریخ شاه صفی(تاریخ تحولات ایران در سال­های 1052- 1038ه‍ . ق.). مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام­نژاد. تهران: میراث مکتوب.
شاردن، جان (1374). سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، ج3(دورة 5جلدی) . تهران: انتشارات توس.
صفوی، طهماسب بن اسماعیل (1363). تذکرة شاه طهماسب. مقدمه امرالله صفری. چاپ دوم. {تهران}: انتشارات شرق.
قاضی، ملا محمدشریف (1387). زبده­التواریخ سنندجی درتاریخ کردستان. به کوشش محمدرئوف توکلی. چاپ دوم. تهران: توکلی.
قزوینی، ابوالحسن (1367) . فوایدالصفویه . تصحیح مریم میراحمدی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
قمی، قاضی احمد بن شرف­الدین الحسین الحسینی (1383). خلاصه­التواریخ. تصحیح احسان اشراقی. 2ج. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کجباف، علی­اکبر، دهقان­نژاد، مرتضی، هادیان، کوروش (1390). « تبیین و مقایسة کارکرد نخبگان سیاسی و ایلی کُرد در دوره­های صفوی و قاجار». مجلة پژوهش­های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورة جدید. سال سوم. شماره سوم(پیاپی11). پاییز. 58- 29.
کجباف، علی­اکبر، میرجعفری، حسین، نوری، فریدون (1390). « بررسی روابط سیاسی والی­نشینان اردلان با حکومت صفویه ». مجلة پژوهش­های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورة جدید. سال سوم. شماره اول(پیاپی9). بهار. ص 126- 109.
کینان، درک (1376) . کُردها و کردستان( مختصر تاریخ کُرد). ترجمه ابراهیم یونسی. تهران: انتشارات نگاه.
مردوخ، شیخ محمد مردوخ کردستانی (1379).  تاریخ مردوخ . تهران: کارنگ.
مستوره اردلان، ماه­شرف خانم (1946). تاریخ اردلان. تصحیح ناصر آزادپور. سنندج :چاپخانه بهرامی.
-------- (2005). تاریخ­الاکراد. با مؤخرة میرزا علی­اکبر وقایع­نگار. ویرایش جمال احمدی آیین. اربیل : ئاراس.
مستوفی بافقی، محمدمفید بن محمود (1390). مختصر مفید( جغرافیای ایران زمین در عصر صفوی). به کوشش ایرج افشار با همکاری محمدرضا ابویی مهریزی. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار یزدی.
مصاحب، غلامحسین (1356). دایره­المعارف مصاحب . تهران: بی­نا.
مظفری، پرستو (1389). بررسی مناسبات والیان اردلان کردستان با حکومت مرکزی قاجار. پایان­نامة کارشناسی ارشد. گروه تاریخ دانشگاه لرستان.
مک­داول، دیوید (1380). تاریخ معاصر کرد. ترجمه ابراهیم یونسی . تهران: پانیذ .
ملاکمال(1334). تاریخ ملاکمال. ضمیمه خلاصه­التواریخ. تصحیح ابراهیم دهگان . اراک : مطبعه فروردین .
منجم یزدی، ملاجلال­الدین محمد (1366). تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال. به کوشش سیف­الله وحیدنیا. تهران: انتشارات وحید.
منشی، اسکندربیگ (1377). تاریخ عالم­آرای عباسی. تصحیح محمداسماعیل رضوانی. ج2و3(دورة 3جلدی) .  تهران: دنیای کتاب.
منشی قزوینی، بوداق (1378) . جواهرالاخبار . مقدمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام­نژاد . تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
میرزا سمیعا (1368). تذکره­الملوک. به کوشش محمد دبیر سیاقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
نیکیتین، واسیلی (1366). کرد و کردستان. ترجمه محمد قاضی. تهران: نیلوفر.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1380). ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم. خلد برین. تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر (1383). تاریخ جهان­آرای عباسی. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات سعید میرمحمدصادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وقایع­نگارکردستانی، علی­اکبر (1384). حدیقه ناصریه و مرآت الظفردرجغرافیا و تاریخ کردستان. به کوشش محمدرئوف توکلی. چاپ دوم. تهران: توکلی.
هادیان، کوروش (1389 ). سده­های سروری(نگاهی به تاریخ و جغرافیای اردلان). اصفهان: کنکاش.
-------- (1391). جایگاه و کارکرد نخبگان کُرد در دولت مرکزی. تبیین مقایسه­ای دورة صفویه و قاجار. پایان­نامة دکتری. گروه تاریخ دانشگاه اصفهان.