با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

دانشیار باستان شناسی دانشگاه مازندران

چکیده

بسیاری از محققان، مورخّان، جغرافی‌دانان و سیستان­شناسان، شهر زرنگ را با شهر سیستان یکی دانسته و معتقداند که این شهر از بدو تأسیس، در اواخر دورۀ ساسانی، تا 785 هجری - که با حمله امیر تیمور گورکانی تخریب و، سپس، در 811 هجری با حملۀ شاهرخ تیموری به‌کلی ویران شد- مرکزیت و کرسی سیستان را بر عهده داشته‌است. نگارنده معتقد است که شهر سیستان شهری کاملاً متفاوت، مستقل و مجزا از شهر زرنگ بوده‌است و از نیمۀ دوم قرن چهارم هجری قمری که شهر زرنگ اعتبار سیاسی و مرکزیت خود را از دست داد، جایگزین آن شده و تا نیمۀ اول قرن نهم ه‍جری نیز کرسی سیستان بوده است.
در این پژوهش که، براساس هدف، از نوع تحقیقات بنیادی و، براساس ماهیت و روش، از نوع تحقیقات تاریخی است،  سعی نگارنده بر آن است تا با استناد به منابع تاریخی و تأمل در نوشته­های آنان، تغییر کرسی منطقه سیستان را از شهر زرنگ به شهر سیستان و، به­عبارتی دیگر، این مهم را که شهر زرنگ همان شهر سیستان نیست، به­عنوان یک حقیقت تاریخی بررسی کند و صحّت آن را با ارائۀ دلایل روشن و شواهد متقن به اثبات برساند.

کلیدواژه‌ها

ابن حوقل (1345) . صوره الارض. ترجمة جعفر شعار. چاپ اول. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-  ابوالفدداء (1349).  تقویم البلدان. ترجمة عبدالحمید آیتی. چاپ اول. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
 استخری، ابواسحق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار یزدی. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 اسمیت، اوئن. (1378). ایران شرقی . ج 1،  در جغرافیای تاریخی سیستان (سفر با سفرنامه ها). ترجمه و تدوین حسن احمدی. چاپ اول. تهران: مولف.
تاریخ سیستان. (1373). بازخوانی متون از جعفر مدرس صادقی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
 ________(1314). به تصحیح ملک الشهرای بهار. چاپ اول. تهران: کلاله خاور.
تیت، جی.پی. (1378). سرحدات بلوچستان . در جغرافیای تاریخی سیستان (سفر با سفرنامه ها). ترجمه و تدوین از حسن احمدی. چاپ اول. تهران: مولف.
______(1362) . سیستان، تاریخ، حدود و ثغور جغرافیایی، آثار باستانی و ذکر ساکنین آن. . ج 2. دوم؛ به اهتمام غلامعلی رییس الذاکرین. چاپ اول. زاهدان: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان.
______(1364). تاریخ سیستان. ج 1. ترجمه سید احمد موسوی. چاپ اول. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان.
جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر. (1357). ترجمه تاریخ یمینی. به اهتمام جعفر شعار. چاپ اول. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 جوزجانی، منهاج سراج.(1342). طبقات ناصری. ج 1. به تصحیح، مقابله، تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی. چاپ اول. کابل: انجمن تاریخ افغانستان.
 حموی، یاقوت. (1347). برگزیده مشترک. ترجمه محمد پروین گنابادی . چاپ اول . تهران: انتشارات ابن سینا.
_____(1997). معجم البلدان. ج 5، چاپ دوم. بیروت: دارالصا.
 سیستانی، محمد اعظم (جوزا و سرطان 1346). « جغرافیای تاریخی زرنج» (1) آریانا. شماره سوم.
 سیستانی، ملک شاه حسین. (1344).  احیاء الملوک. به اهتمام منوچهر ستوده . چاپ اول. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 فروزانی، سید ابوالقاسم. (اردیبهشت 1381). "امیر خلف و تلاشهای استقلال جویانه او". مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال هشتم. شماره 19.
 لندور، ساوج. (1378).  در سرزمینهای محسود. ج 2. در جغرافیای تاریخی سیستان (سفر با سفرنامه ها). ترجمه و تدوین حسن احمدی. چاپ اول. تهران: مولف.
مستوفی، حمدالله. (1362). نزهت القلوب. به اهتمام و تصحیح گای لسترنج . تهران: دنیای کتاب.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد. (1361) . احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ج 2. ترجمة علینقی منزوی. چاپ اول. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مک ماهون، هنری. (1378). نقشه برداری و اکتشافات جدید در سیستان. در جغرافیای تاریخی سیستان (سفر با سفرنامه ها.) ترجمه و تدوین. حسن احمدی. چاپ اول. تهران: مولف.
موسوی حاجی، سید رسول. (1382). پژوهشی در باستان شناسی زرنگ دورة اسلامی (بررسی میدانی در محوطه اسلامی زاهدان کهنه واقع در شرق سیستان). پایان نامه دکتری باستانشناسی در گرایش دوران اسلامی. تهران: دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس
______(1388). زاهدان کهنه، شهری خفته در سیستان. چاپ اول. مشهد: انتشارات پاژ.
واکر، جان. (شهریور 1380) . " مسکوکات سلسله دوم صفاری در سیستان" مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان.  ترجمه برات دهمرده و روح الله شیرازی. سال هفتم. شماره . 15
Fairservis,W.A. (1961).»Archaeological Studies in the Sistan Basin of South Western Afghanistan and Eastern Iran« .Vol.48:Part.1. Anthropological Papers of the American Museum of Natural History. New York.
Stein, A. (1981).» Inermost Asia« . Detailed Report of Exploration in Central Asia, Kan Su and Eastern Iran. Vol. II, Text. New York.
Tate, G.P. (1977). Sistan, A Memoir on the History, Topography, Ruins, and people of the Country, in Four Parts. Quetta (Pakistan.