با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکترا

چکیده

جایگاه و ظرفیت بالای نهاد آموزش رسمی در پروژه‌ی ملّت‌سازی باعث شد تا در دوران رضاشاه، دولت نگاه ویژه‌ای به توسعه‌ی معارف داشته باشد، از آنجا که یکی از رسالتهای اصلی این نهاد تقویت و گسترش زبان فارسی به عنوان یکی از ارکان اساسی ملّی‌گرایی و تحکیم وحدت ملّی بود، گسترش و تأسیس مؤسسات معارفی در مناطق عشایری و قوم‌نشین اهمیّت دو چندانی داشت. هدف این پژوهش آگاهی از چرایی و چگونگی واکنش اهالی کردستان نسبت به گسترش مدارس دولتی است و در این راستا تلاش شده است تا به روش توصیفی، تحلیلی و بر اساس اسناد و مدارک آرشیوی به این سئوالات پاسخ داده شود: در دوران رضاشاه سیاست‌های آموزشی در کردستان با چه کیفیتی به اجرا در آمد؟ فرماندهان نظامی در تأسیس مدارس و توسعه­ معارف در کردستان چه نقشی داشتند؟ گروه‌های مردمی چگونه از مدارس جدید استقبال کردند و نگاه مردم به مدارس مذکور چگونه بوده است؟
فرضیه­ اصلی پژوهش این است که باورهای مذهبی و بافت سنّتی جامعه و استفاده از زور و اجبار به عدم ­استقبال مردم از مدارس جدید منجر شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد عوامل دیگری نیز چون استفاده از معلّمان غیربومی و لزوم تدریس دروس به زبان فارسی، وضعیّت پریشان معیشتی و اقتصادی اهالی، عدم همخوانی مطالب کتب درسی با نیازهای جامعه و... نیز در این زمینه نقش داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

جه‌لدیانی، موحسین (1395). میژووی زارکی سیسته‌می په‌روه‌رد‌ة شنو سالانی 1305 تا 1360. (تاریخ شفاهی آموزش و پرورش اشنویه 1360-1305). تهران: جنگل-جاودانه.
حیرت ‌سجادی، عبدالحمید (1380). پیشینة آموزش و پرورش کردستان. تهران: عابد.
حیرت ‌سجادی، عبدالحمید (1382). پیشینة آموزش و پرورش کردستان. سنندج ـ کردستان.
حیرت ‌سجادی، عبدالحمید (1391). علما و دانشمندان کردستان در 200 سال اخیر. سنندج: آراس.
 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1305). ان‍ت‍ق‍اد از وض‍ع‍ی‍ت‌ م‍ع‍ارف‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ وت‍ق‍اض‍ای‌ اع‍زام‌ ب‍ازرس‌ ج‍ه‍ت‌ رس‍ی‍دگ‍ی‌ ب‍ه‌ م‍وض‍وع.‌ شناسه سند: 20625/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1302). برگزاری جشن امتحانات پایان سال تحصیلی مدارس کردستان. شناسه سند: 19996/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1304). ب‍ودج‍ه‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ م‍ع‍ارف‌ و ب‍س‍ط م‍دارس‌ ج‍دی‍د از م‍ح‍ل‌ اخ‍ذ ش‍ه‍ری‍ه‌ و م‍س‍ت‍م‍ری‍ات. شناسه سند: 24651/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1300). ت‍خ‍ص‍ی‍ص‌ اع‍ت‍ب‍ار م‍ال‍ی‌ ج‍ه‍ت‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ و ت‍أس‍ی‍س‌ م‍دارس‌ دول‍ت‍ی‌ در س‍ق‍ز و ب‍ان‍ه‌. شناسه سند: 28973/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1315). ت‍ق‍اض‍ای‌ اه‍ال‍ی‌ گ‍روس‌ م‍ب‍ن‍ی‌ ب‍ر تأاس‍ی‍س‌ ک‍لاس‌ اول‌ م‍ت‍وس‍طه‌. شناسه سند: 11431/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). ت‍ق‍اض‍ای‌ تأس‍ی‍س‌ م‍درس‍ه‌ درس‍اوج‍ب‍لاغ‌ آذرب‍ای‍ج‍ان‌ و پ‍اس‍خ‌ دف‍ت‍ر م‍خ‍ص‍وص‌ ش‍اه‍ن‍ش‍اه‍ی‌. شناسه سند: 37874/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1304). ت‍ق‍اض‍ای‌ ص‍دور ام‍ت‍ی‍از ت‍أس‍ی‍س‌ دب‍س‍ت‍ان‌ دخ‍ت‍ران‍ه‌ م‍س‍ت‍وره‌ اردلان‍ی‌ در س‍ن‍ن‍دج‌. شناسه سند: 9654/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). تقدیر از رئیس تیپ کردستان دربارة توسعه مدارس عشایری. شناسه سند: 33961/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1310). ت‍وص‍ی‍ه‌ اع‍زام‌ م‍ع‍ل‍م‍ی‍ن‌ از م‍رک‍ز ب‍ه‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ و اح‍داث‌ م‍دارس‌ ب‍ه‌م‍ن‍ظور ت‍روی‍ج‌ زب‍ان‌ ف‍ارس‍ی‌. شناسه سند: 7763/290. شناسه بازیابی: 7763/1/12.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). درخ‍واس‍ت‌ تأس‍ی‍س‌ ی‍ک‌‍ب‍اب‌ م‍درس‍ه‌ ابتدائ‍ی‌ در ش‍ه‍ر س‍ن‍ن‍دج‌. شناسه سند: 10930/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1301). ش‍ک‍ای‍ت‌ از وض‍ع‍ی‍ت‌ ن‍اب‍س‍ام‍ان‌ اداره‌ م‍ع‍ارف‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ ت‍وس‍ط ع‍ده‌ای‌ از دان‍ش‌ آم‍وزان‌. شناسه سند: 38970/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). گ‍زارش‌ از وض‍ع‍ی‍ت‌ م‍درس‍ه‌ دول‍ت‍ی‌ دخ‍ت‍ران‌ س‍ن‍ن‍دج‌ .... شناسه سند: 32787/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1315). گ‍زارش‌ اداره‌ م‍ع‍ارف‌ و اوق‍اف‌ و م‍دی‍ران‌ م‍دارس‌ دول‍ت‍ی‌. شناسه سند: 32792/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). گ‍زارش‌ از وض‍ع‍ی‍ت‌ م‍دارس‌. م‍ح‍ص‍ل‍ی‍ن‌ .... شناسه سند : 23062/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). گزارش جمع‌آوری اطفال مدارس واقع در روستاهای سقز و مساعدت با مدرسه مذکور. شناسه سند: 22604/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1301). گ‍زارش‌ در خ‍ص‍وص‌ اوض‍اع‌ م‍ع‍ارف‌ و اوق‍اف‌ ک‍ردس‍ت‍ان ‌و.... شناسه سند: 27514/297.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1315). گ‍زارش‌ راج‍ع‌ ب‍ه‌وض‍ع‍ی‍ت‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ اس‍ت‍ان‌ ک‍ردس‍ت‍ان ... . شناسه سند: 21441/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). گ‍زارش‌ رئ‍ی‍س‌ م‍ع‍ارف‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ .... شناسه سند: 30482/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1314). گ‍زارش‌ ف‍رم‍ان‍ده‌ ت‍ی‍پ‌ خ‍وزس‍ت‍ان‌ م‍ب‍ن‍ی‌ ب‍ر ل‍زوم‌ تأس‍ی‍س‌ م‍دارس‌ در م‍ن‍اطق‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ و خ‍وزس‍ت‍ان‌. شناسه سند: 33977/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1312). گ‍زارش‌ وض‍ع‍ی‍ت‌ م‍دارس‌ س‍رح‍دی‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ .... شناسه سند: 33388/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). گزارش‌هایی از معارف استان کردستان .... شناسه سند: 23089/297
 
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1309). م‍ک‍ات‍ب‍ات‍ی‌ درخ‍ص‍وص: ت‍أس‍ی‍س‌ م‍درس‍ه‌. ب‍ودج‍ه‌ .... شناسه سند: 22948/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1307). م‍ک‍ات‍ب‍ه‌ وزارت‌ داخ‍ل‍ه‌ ب‍ا وزارت‌ م‍ع‍ارف‌ درخ‍ص‍وص‌ ل‍زوم‌ ت‍أس‍ی‍س‌ م‍درس‍ه‌ در اورام‍ان‌. شناسه سند: 11644/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) (1302). ن‍ام‍ة ش‍ه‍اب‌‌ال‍دول‍ه‌ ح‍اک‍م‌ ک‍ردس‍ت‍ان‌ درخ‍ص‍وص‌ ن‍ب‍ودن‌ م‍درس‍ه‌ م‍ت‍وس‍طه‌ .... شناسه سند: 37443/297
سازمان اسناد و کتابخانه ملی  ایران (ساکما). شعبه همدان.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی  ایران (ساکما). شعبه همدان (25-1316). آمار سالیانه و اسامی دانش‌آموزان تابعه حوزه فرهنگ کردستان. شناسه سند: 888/297/91
سازمان اسناد و کتابخانه ملی  ایران (ساکما). شعبه همدان (51-1320). اطلاعات عمومی و امور دبستان‌های استان کردستان. شناسه سند: 958/297/91
سازمان اسناد و کتابخانه ملی  ایران (ساکما). شعبه همدان (20-1319). گزارشات ماهیانه دبستان‌های حوزه فرهنگ سردشت. شناسه سند: 1060/297/91.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی  ایران (ساکما). شعبه همدان (1317). مکاتبات و گزارشات فعالیت‌های جاری دبستان منوچهری سردشت. شناسه سند: 1108/297/91.
سالنامه و احصائیه 1312-1313 و 1314-1315. تهران: وزارت معارف و اوقاف.
سالنامه و آمار 1320-1319 و 1321-1320 و 1322-1321 . تهران: وزارت فرهنگ.
صدیق، عیسی، (1352). چهل گفتار. تهران: دهخدا.
ضیایی، شیخ رئوف، (1367). یاداشت­هایی از کردستان. به کوشش عمر فاروقی. ارومیه: صلاح­الدین ایوبی.
­مجلّه تعلیم و تربیّت. دوره اوّل. ش1. 1304.
هیمن (محمدامین شیخ­الاسلامی) (بی­تا). تاریک و روون. مهاباد: سیدیان.
 واعظ، نفیسه (1388). سیاست عشایری دولت پهلوی اوّل. تهران: نشر تاریخ ایران.