تاریخ های محلی ایران
هدی سید حسین‌زاده
چکیده
در دورة حکومت شاهرخ افشار در خراسان، احمد‌شاه درانی سه مرتبة به خراسان لشکر کشید. شاهرخ که توان رویارویی مستقیم نظامی با احمد‌شاه را در خود نمی‌دید، تلاش کرد با سیاستی متفاوت با این مسئله برخورد کند. او با پناه گرفتن در قلعة شهر برای مدتی مانع تصرف مشهد شد، اما سرانجام ناچار تن به مذاکره داد و احمد‌شاه با تعیین نماینده، برای مدتی ...
بیشتر
در دورة حکومت شاهرخ افشار در خراسان، احمد‌شاه درانی سه مرتبة به خراسان لشکر کشید. شاهرخ که توان رویارویی مستقیم نظامی با احمد‌شاه را در خود نمی‌دید، تلاش کرد با سیاستی متفاوت با این مسئله برخورد کند. او با پناه گرفتن در قلعة شهر برای مدتی مانع تصرف مشهد شد، اما سرانجام ناچار تن به مذاکره داد و احمد‌شاه با تعیین نماینده، برای مدتی مشهد را تحت کنترل خود درآورد. در مقالة حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته، انگیزة احمد‌شاه برای تهاجم به خراسان و شرح درگیری‌های او در نقاط مختلف، به‌ویژه در مشهد؛ موضع‌گیری و سیاست‌های دوگانة تقابلی و تعاملی شاهرخ در مواجهة با او مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که سابقة خدمت احمد‌شاه در سپاه نادر در شناخت او از ارکان قدرت و ساختار حکومت افشاریان و اقدام به لشکر‌کشی به خراسان نقش به‌سزایی داشت و با وجود موفقیت او، شاهرخ ناراضی هر زمان فرصت می‌یافت سر از اطاعت برمی‌تافت و مخالفت خود را نشان می‌داد. در این میان ایستادگی حاکمان محلی خراسان در مقابل احمد‌شاه نیز مثمر ثمر واقع شد تا جایی که او سرانجام به اطاعت ظاهری از شاهرخ رضایت داد و به پایتخت خود بازگشت. اما پیامد این جنگ‌ها ویرانی شهرهای مختلف و خسارات بسیار برای مردم خراسان بود که تا مدت‌های مدید قابل جبران نبود.
جلیل قصابی گزکوه؛ هادی وکیلی؛ یوسف متولی حقیقی
چکیده
نفوذ اقتصادی روسیه در ایران تا سال‌های پایانی دورة قاجار توسط تجارتخانه‌ها نمایان بود. روس‌ها با تأسیس تجارتخانه در بیشتر شهرهای ایران، به‌ویژه مشهد، به‌دنبال یافتنِ بازاری جهت فروش تولیدات کارخانجات روسیه بودند. مشهد به عنوان کرسی‌نشین ایالت خراسان در دورة قاجار از اهمیت به‌سزای اقتصادی و تجاری برخوردار بود؛ تا آنجا که می‌توان ...
بیشتر
نفوذ اقتصادی روسیه در ایران تا سال‌های پایانی دورة قاجار توسط تجارتخانه‌ها نمایان بود. روس‌ها با تأسیس تجارتخانه در بیشتر شهرهای ایران، به‌ویژه مشهد، به‌دنبال یافتنِ بازاری جهت فروش تولیدات کارخانجات روسیه بودند. مشهد به عنوان کرسی‌نشین ایالت خراسان در دورة قاجار از اهمیت به‌سزای اقتصادی و تجاری برخوردار بود؛ تا آنجا که می‌توان آن را به‌عنوان بارانداز بزرگی در شمال‌شرق ایران برای واردات و صادرات کالا به‌شمار آورد. با در نظر گرفتنِ ظرفیت ممتاز تجاری مشهد، برخی از تجار روسی و بعضآً دولت روسیه به تأسیس تجارتخانه و شرکت‌های تجاری در این شهر اقدام کردند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش اصلی است: 1. عوامل مؤثر بر تجارت مشهد و روسیه و مشکلات پیش‌روی این تجارت از سال 1307 تا 1344ق چه بودند؟ 2. کدام تجارتخانه‌های روسی در بازة زمانی مورد بحث به عرصة تجارت مشهد وارد شدند و به تجارت کدام کالاها پرداختند؟ با وجودِ کمبود منابع در این زمینه و ضرورت مطالعة جزئی‌نگر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، یافته‌ها حاکی از آن است که ساخت راه‌آهن ماوراء خزر، اعزام هیئت‌های تجاری روسی به مشهد و فعالیت کنسول‌های روسیه در مشهد برخی از عوامل مؤئر بر تجارت مشهد و روسیه بودند. همچنین با وجود مشکلاتی مانند ناامنی در مشهد، تحریم کالاهای روسی و محدودیت تجار روسی در تهیه مسکن و تجارتخانه در مشهد برخی از تجارتخانه‌های روسی؛ ازجمله کمپانی آیرال، تجارتخانه مکرویچ، تجارتخانه فرانک، کمپانی نوبل، تجارتخانه خلوپ‌کم، تجارتخانه استوکین، تجارتخانه وَنشتورک و تجارتخانه سنترسایوز با بررسی موقعیتِ بازار مشهد؛ خواربار، نفت، قند، شکر، منسوجات و گاهی کالاهای لوکس به مشهد وارد و مواد خام مورد نیاز خود مانند پشم، پوست، پنبه و گندم را خریداری می‌کردند.
نظام علی دهنوی؛ هوشنگ خسروبیگی
چکیده
ساختار و تشکیلات اداری آستان قدس در دورة قاجار و به‌خصوص در روزگار حاکمیت ناصرالدین‌شاه همانند تشکیلات دورة صفویه و طبق دستورالعمل طومار علیشاهی در دورة افشاریه بود. این پژوهش در پی بررسی و شناخت پراکندگی مناصب و مشاغل آستان قدس در هر یک از محلههای ششگانه شهر مشهد، با تکیه بر نسخه خطی کتابچه تعداد نفوس ارض اقدس و شهر مشهد ...
بیشتر
ساختار و تشکیلات اداری آستان قدس در دورة قاجار و به‌خصوص در روزگار حاکمیت ناصرالدین‌شاه همانند تشکیلات دورة صفویه و طبق دستورالعمل طومار علیشاهی در دورة افشاریه بود. این پژوهش در پی بررسی و شناخت پراکندگی مناصب و مشاغل آستان قدس در هر یک از محلههای ششگانه شهر مشهد، با تکیه بر نسخه خطی کتابچه تعداد نفوس ارض اقدس و شهر مشهد مقدس است. نسخه خطی مذکور در دورة پادشاهی ناصرالدین‌شاه و به دستور محمدتقی میرزا رکنالدوله، حکمران ایالت خراسان و سیستان، به رشته تحریر درآمده است. این نسخه، نمونهای جالب از اطلاعات و آمار نفوس و مشاغل شهر مشهد در زمان ناصرالدین‌شاه است و پراکندگی مناصب و مشاغل آستان قدس در محلههای مختلف شهر مشهد را نشان میدهد. روش تحقیق در این پژوهش، روش تحلیل دادههای موجود است که این دادهها با استفاده از نرم افزار Spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از رابطه معنادار پراکندگی مناصب و مشاغل آستان قدس در محلههای ششگانه شهر مشهد است. این پژوهش نشان میدهد که تعداد مناصب و مشاغل بالای هرم تشکیلات آستان قدس به نسبت جمعیت در محله بالا خیابان و سراب به دلیل اعیاننشینی، زیادتر است و در محلة پایین خیابان که فقیرنشینتر بود، بسیار اندکتر است.
