مجتبی تبریزنیاتبریزی؛ عبدالرسول خیراندیش؛ عطاءالله حسنی؛ رضا شعبانی
چکیده
توپ، به عنوان سلاح سنگین، جمعی، گران قیمت، نیازمند آموزش در بهکارگیری و صرف هزینه در ساخت، نگهداری و بهکارگیری، فقط می‌توانست در انحصار و اختیار دولت مرکزی باشد. از دورة شاه تهماسب اول که نخستین تجربههای ساخت و بهکارگیری سازمانیافته و مؤثر آن در قشون صفوی ثبت شده تا دوران شاه عباس اول که بیشترین ساخت و کاربرد توپ در نبردها ...
بیشتر
توپ، به عنوان سلاح سنگین، جمعی، گران قیمت، نیازمند آموزش در بهکارگیری و صرف هزینه در ساخت، نگهداری و بهکارگیری، فقط می‌توانست در انحصار و اختیار دولت مرکزی باشد. از دورة شاه تهماسب اول که نخستین تجربههای ساخت و بهکارگیری سازمانیافته و مؤثر آن در قشون صفوی ثبت شده تا دوران شاه عباس اول که بیشترین ساخت و کاربرد توپ در نبردها روی داده است، شواهد تاریخی نشان میدهند بهکارگیری این سلاح مدرن برای کنترل نیروهای گریز از مرکز، سرکوب حکام سرکش محلی و تثبیت و گسترش حاکمیت مرکزی، عاملی تعیین کننده و سرعتبخش بوده است. با ظهور نشانههای ضعف حکومت صفوی و آغاز شورش‌های پراکندة اقوام سرحدی، توپچیان همواره بخشی از قشون را تشکیل میدادند، هرچند ناتوانی آنها در کاربرد مفید توپخانه در جنگ صحرا (رو در رو) موجب شکستهای قشون دولتی و سرانجام سقوط صفویان شد. در سرکوب حکمرانان محلی اگر «جنگ قلعه» روی میداد، قدرت ویرانگر گلوله و صدای غرّش توپ هر مقاومتی را در هم میشکست اما در «جنگهای صحرا و رو در رو»، در دورة صفوی مهارت کافی برای استفادة مؤثر و تعیین کننده از توپخانه حاصل نشد. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است.
